O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov

IV. Test topshiriqlari:

1. 
   Ma’lum dori shakli ko‘rinishida tayyorlanadigan dori vositasi:
   
   1. 
      dori preparati
      
   2. 
      dori vositasi
      
   3. 
      dori moddasi
      
   4. 
      dori shakli
      
2. 
   Vrachning ko‘rsatmasiga binoan dorixonalarda tayyorlanadigan dori vositalari:
   
   1. 
      magistral preparatlar
      
   2. 
      ofitsinal preparatlar
      
   3. 
      novogalen preparatlar
      
   4. 
      galen preparatlar
      
   5. 
      oddiy preparatlar
      
3. 
   Farmakopeyaga kiritilgan tayyor dori vositalari:
   
   1. 
      ofitsinal preparatlar
      
   2. 
      magistral preparatlar
      
   3. 
      oddiy preparatlar
      
   4. 
      novogalen preparatlar
      
   5. 
      galen preparatlar
      
4. 
   Tarkibidagi keraksiz moddalardan batamom tozalangan, o‘simlik xom-ashyosidan olinadigan preparatlar:
   
   1. 
      novogalen preparatlar
      
   2. 
      organopreparatlar
      
   3. 
      galen preparatlari
      
   4. 
      ofitsional preparatlar
      
   5. 
      magistral preparatlar
      
5. 
   Kasallikni davolashda eng ko‘p ishlatiladigan doza:
   
   1. 
      terapevtik doza
      
   2. 
      sutkalik doza
      
   3. 
      kurslik doza
      
   4. 
      bo‘sag‘a doza
      
   5. 
      maksimal doza
      
6. 
   Dorini dorixonadan shoshilinch ravishda olish lozimligini ko‘rsatuvchi so‘z:
   
   1. 
      Cito!
      
   2. 
      Pro auctore!
      
   3. 
      Signa!
      
   4. 
      Pro me!
      
   5. 
      Verte!
      
7. 
   Qattiq dori modda yoki suyuqliklarni erituvchida eritish yo‘li bilan olinadi:
   
   1. 
      eritma
      
   2. 
      suspenziya
      
   3. 
      emulsiya
      
   4. 
      tindirma
      
   5. 
      damlama
      
8. 
   Bir nechta suyuqlik yoki suyuqlikda eritilgan qattiq modda aralashmasi:
   
   1. 
      mikstura
      
   2. 
      emulsiya
      
   3. 
      damlama
      
   4. 
      tindirma
      
   5. 
      suspenziya
      
9. 
   Suyuq dori shakllarining ta’mini yaxshilash uchun qo‘shiladigan modda:
   
   1. 
      siroplar
      
   2. 
      yog‘lar
      
   3. 
      xushbo‘y suvlar
      
   4. 
      shilimshiqlar
      
   5. 
      ekstraktlar
      
10. 
    Suyuq dori shakllarining yoqimsiz hidini yo‘qotish uchun qo‘shiladigan modda:
    
    1. 
       xushbo‘y suvlar
       
    2. 
       karbon suvlar
       
    3. 
       shilimshiqlar
       
    4. 
       siroplar
       
    5. 
       yog‘lar
       
11. 
    Suyuq dori shakllarining ta’sirlantiruvchi xususiyatini bartaraf qilish (kamaytirish) uchun qo‘shiladigan modda:
    
    1. 
       shilimshiq
       
    2. 
       xushbo‘y suvlar
       
    3. 
       siroplar
       
    4. 
       yog‘lar
       
    5. 
       ekstraktlar
       
12. 
    Qattiq dori modda zarrachalarining suyuqlikda muallaq holatda turadigan suyuq dori shakli:
    
    1. 
       suspenziya
       
    2. 
       emulsiya
       
    3. 
       mikstura
       
    4. 
       tindirma
       
    5. 
       ekstrakt
       
13. 
    Suyuq dori shakllari uchun korrigenslar: 1) spirtlar 2) shilimshiqlar 3) xushbo‘y suvlar 4) shakar 5) natriy gidrokarbonati:
    
    1. 
       2, 3
       
    2. 
       1, 4, 5
       
    3. 
       3, 4, 5
       
    4. 
       1, 4
       
    5. 
       2, 3, 4
       

Damlamalar, qaynatmalar, emulsiyalar. Dorivor yig‘malar. Tomchilarda dozalanadigan eritmalar. Tindirmalar va suyuq ekstraktlar
Damlamalar, qaynatmalar, emulsiyalar
Damlama – bosh kelishik birlik sonda – infusum, qaratqich kelishik birlik sonda – infusi, qisqartirilgan holda – Inf.
Qaynatma – bosh kelishik birlik sonda – decoctum, qaratqich kelishik birlik sonda – decocti, qisqartirilgan holda – Dec.
Dorivor o‘simlik xom-ashyosi (barglar, o‘tlar, ildizlar va boshqalar) suv h ammo mida +100⁰C haroratdagi suv bilan muayyan vaqt mobaynida ishlanganida shifobaxsh o‘simliklarning ta’sir qiluvchi moddalari ajralib chiqadi. O‘simlik xom ashyosidan suvda olingan bunday ajratmalarga damlamalar va qaynatmalar deyiladi. Damlamalar ko‘pincha o‘simlikning yumshoq qismlaridan: barglar (folia), gullar (flores), o‘tlar (herbae) dan, ayrim paytlarda esa qattiq qismidan tayyorlanadi. Qaynatmalar odatda o‘simliklarning birmuncha dag‘al, qattiq qismlari (ildizlari – radix, po‘stlog‘i – cortex, ildizpoyasi – rizoma) dan, ba’zi hollarda esa yumshoq qismidan tayyorlanadi.
Damlamalar 15 daqiqa qaynatilib, batamom sovuganidan keyin filtrlanadi. Qaynatmalar 20-30 daqiqa qaynatilib, qaynoq holida filtrlanadi (agar sovub qoladigan bo‘lsa liqildoqsimon (xolodessimon) massa hosil bo‘ladi). Damlamalar va qaynatmalar tez buzilib qoladigan bo‘lgani uchun ular bevosita bemorga berishdan oldin ko‘pi bilan 3-4 kunga etadigan qilib, kerakli miqdorda dorixonalarning o‘zida tayyorlanadi va bunda albatta ularni o‘simlikning qaysi qismidan tayyorlash lozimligi to‘g‘risidagi ko‘rsatma ham berilishi kerak. Ular ko‘pincha osh qoshiqlarda (ayrim paytlarda – de- sert va choy qoshiqlarda) ichish uchun buyuriladi. Damlamalar va qaynatma- larni yozib berishning yagona (qisqartirilgan) shakli bor.
Damlamalar va qaynatmalartayyorlashuchun o‘simliklarning quyidagi standart konsentratsiyalari qabul qilingan:
1. Tarkibida zaharli moddalar saqlovchi o‘simliklar uchun – 1:400 nisbat. Bu guruhga quyidagi o‘simliklar kiradi:
a) Angishvonagul bargi – Folium Digitalis
b) Ipekakuana ildizi – Radix Ipecacuanhae
v) Sichqon o‘t (yoki termopsis o‘ti) – Herba Thermopsidis
2. Tarkibida kuchli ta’sir ko‘rsatuvchi moddalar saqlovchi o‘simliklar uchun – 1:30 nisbat. Ushbu guruhga quyidagilar kiradi:
a) Marvaridgul o‘ti – Herba Convallaria
b) Valeriana ildizi – Radix Valerianae
v) Bahorgiadoniso‘ti – Herba Adonis vernalis
g) Sanoildizi – Radix Sennae
d) Shohkuya (qorakuya, qoramug‘) zamburug‘i – Secale cornutum
3. Qolgan barcha (tarkibida zaharli va kuchli ta’sir ko‘rsatadigan moddalar bo‘lmagan) o‘simliklar uchun– 1:10 nisbat.
Keltirilgan fikr-mulohazalarni jamlashtirgan holda damlama va qaynatmalarga retsept yozishda quyidagilarga amal qilish lozim:
1) retsept faqat qisqartirilgan shaklda yoziladi;
2) damlama va qaynatmalar 12 marta ichish uchun etadigan qilib beriladi (180-200 ml miqdorida);
3) o‘simliklarning miqdori erituvchiga nisbati maxsus standart konsentratsiyalarga asosan hisoblanadi;
4) faqat osh qoshiqlarda dozalanadi.
Misollar: 1. Termopsis o‘tidan tayyorlanadigan damlamaga retsept yozib berilsin. 1 osh qoshiqdan kuniga 3 mahal ichish uchun tavsiya qilinsin.
Hisoblash:
1) suv 15 ml x 12 martaga=180 ml, hisoblashga oson bo‘lishi uchun 200 ml qilib olish mumkin;
2) 1:400 400 ml – 1 g
200 ml – x