O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov

Bilvosita ta’sir etuvchi adrenomimetiklar

1. 
   Simpatomimetiklar.
   
2. 
   Simpatolitiklar.
   

Simpatomimetiklar

Efedrin-efedra yovvoyi o‘simligi tarkibidagi alkaloid. O‘simlikda efedrin chapga aylantiruvchi izomer bo‘lib, faolligi sintetik efedrindan ancha kuchli. Efedrin presinaptik membranaga ta’sir etib, NA ajralib chiqishini kuchaytiradi. Undan tashqari efedrin postsinaptik membranadagi adrenoretseptorlarni bevosita qo‘zg‘atadi. NA ajralishni kuchaytirishi va NA bir qismi adrenalinga aylanganligi xisobiga efedrin α va β adrenoretseptorlar qo‘zg‘alganligida kelib chiqadigan o‘zgarishlarni yuzaga keltiradi. Ya’ni yurak faoliyatini oshiradi, tomirlarni toraytiradi, qon bosimini ko‘taradi, bronxlarni kengaytiradi, MIT a’zolarning harakati va sekretsiyasini susaytiradi, qorachiqni kengaytiradi (ko‘zning ichki bosimini o‘zgartirmaydi), giperglikemiya, giperlipidemiya, rivojlanadi. Efedrinning ta’siri kuchi adrenalinnikiga qaraganda 50-100 marta sust, asta-sekin va davomli ta’sir ko‘satadi. M-n: gipertenziv ta’siri davomligi adrenalinikidan 7-10 marta uzoqroq. Efedrin ketma-ket organizmga kitritilsa (10-30min.) qon bosimi ko‘tarilish o‘rniga pasayadi (taxifilaksiya), chunki efedrin presinaptik membranadagi NA zahiralarini kamaytiradi. Efedrin MAO faolligini susaytiradi. Shuning uchun u MNS ni adrenalin va NA ga nisbatan kuchli qo‘zg‘atuvchi (uyquni yo‘qolishi, ko‘tarinki kayfiyat, giperglikemiya, ishtahani yo‘qolishi) ta’sir etadi. Efedrin NA va Adrenalindan farqli o‘laroq MITda parchalanmaydi, MAO ta’siriga chidamli, jigarda parchalanadi, tahminan 40% o‘zgarmagan xolda peshob tarkibida ajraladi.
Qo‘llanilishi: bronxial astma (bronxolitik), gipotoniyalarda, rinitlarda (maxalliy), orqa miya anasteziyasida gipotoniyani oldini olishda, qon yo‘qotish, travmalarda qon bosimini ko‘tarish uchun, allergik holatlarda, uyqu chaqiruvchi va narkotik moddalar bilan zaharlanganda, oftalmologiyada tashxis qo‘yishda.
Nojo’ya ta’sirlari: hayajonlanish, uyqusizlik, qo‘l-oyoqlarni titrashi, giperglikemiya, ishtahani pasayishi.
Efedrinni davomli ishlatish man etiladi. Qo‘llash mumkin bo’lmagan holatlar: tiriotoksikoz xafaqonlik, uyqusizlik, ateroskleroz, feoxromotsitoma.