O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi muqimiy nomidagi qo‟qo‟n davlat pedagogika instituti “Boshlang`ich ta`lim metodikasi” kafedrasi

 
9 - М А Ъ Р У З А
ГАПНИНГ ТУЗИЛИШ ЖИҲАТДАН ТУРЛАРИ 
Режа:
1. Гапларнинг тузилиш турлари ҳақида умумий маълумот 
2. Содда гаплар ва уларнинг турлари 
3. Икки бош бўлакли гапларнинг турлари 
4. Бир бош бўлакли гапларнинг турлари 
5. Сўз-гаплар ҳақида маълумот 
6. Тўлиқ ва тўлиқсиз гаплар ҳақида маълумот 
 
1-§. Гапларнинг тузилиш турлари ҳақида умумий маълумот 
 
Гаплар тузилиш жиҳатдан икки хил бўлади ва улар ўзаро грамматик асослар миқдорига 
кўра фарқланади: 
1. Содда гапларда битта эга ва кесим муносабати, яъни битта грамматик асос мавжуд 
бўлади: Дарс эрта бошланди. Бугун ѐмғир ѐғмади. Баҳор келди. Баъзан содда гап эгасиз, фақат 
битта кесимдан иборат бўлиб, бошқа бўлаклар шу кесим атрофига бирлашади: Бугун 
Москвадан укам билан учиб келдим. 
2. Қўшма гапларда икки ва ундан ортиқ эга ва кесим муносабати, яъни грамматик асос 
мавжуд бўлади: Қўнғироқ чалинди ва дарс бошланди. 
Шуни назарда тутиш керакки, кесимлик белгиси гапнинг асосий белгисидир. Бунга кесим 
орқали ифодаланган замон, шахс-сон, майл хусусиятлари киради. Демак, битта кесимлик 

---

белгисига эга бўлган гапни содда гап, иккита ва ундан ортиқ кесимлик белгисига эга бўлган 
гапни эса қўшма гап деб аташ мумкин.  
 
2-§. Содда гаплар ва уларнинг турлари 
 
Содда гаплар грамматик асосига кўра икки гуруҳга бўлинади (грамматик асос – бу эга ва 
кесимдир): 
1) бир бош бўлакли гапларнинг грамматик асосида бир бош бўлак мавжуд бўлади: Ота-
оналарга ѐрдам бердик. 
2) икки бош бўлакли гапларнинг грамматик асосида ҳар иккала бош бўлак ҳам, яъни эга 
ва кесим ҳам қатнашади: Биз мактабга бордик.