O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi

Gui  –  Chepmen  nazariyasi. 
  1913  yilda  Gui-Chepmen  qo‗sh  elektr  qavat 
tuzilishi xaqida nazariyani yaratdilar. Bu nazariyaga ko‗ra qo‗sh elektr qavat hosil 
bo‗lishida bir tomondan qarama – qarshi zaryadlarni ikki qavat shaklida yig‗ishga 
intilgan  elektrostatik  tortishuv  kuchi  va  ikkinchi  tomondan  ionlarni  suyuqlik 
ichida  tarqatuvchi  Broun  xarakat  kuchi  borligi  katta  axamiyatga  ega.  Gui  – 
Chepmen  qo‗sh  elektr  qavat  tartibidagi  qarshi  ionlar  qavati  difuz  (yoyiq) 
tuzilishga ega deb faraz qildilar. 
Bu  nazariyaga  muvofiq,  qattiq  faza  sirtidagi  elektr  qavat  o‗ziga  ekvivalent 
miqdorda  eritmadan  qarama  –  qarshi  ishorali  zrayadlarni  tortib  olib,  monoion 
qavat  xosil  qilishga  intiladi,  lekin  suyuqlik  ichidagi  issiqlik  xarakati  bu  ionlarni 
eritma qismiga tarqatib turadi. (rasm ) 
                       
 
2-rasm. 
Qarama-qarshi 
ionlar 
konsentratsiyasining (1 egri) va potensial 
aniqlovchi  ionlarning  (2  egri)  masofaga 
bog‗liqligi 
3-rasm. Gui-Chepmenning qo‗sh 
elektr qavat sxemasi 
Shu  sababli  qattiq  fazaga  bevosita  yaqin  joyda  qarama  –  qarshi  ionlar 
konsentratsiyasi eng yuqori qiymatga ega bo‗ladi, qattiq fazadan uzoqlashgan sari 
qarshi ionlar konsentratsiyasi kamaya boradi. Eritma bilan qattiq faza chegarasida 
qattiq  fazadagi  zaryadlar  qavatining  elektr  maydoni  nixoyatda  kuchli  bo‗ladi; 

---

83 
 
qattiq  faza  chegarasidan  uzoqlashgan  sari  bu  elektr  maydonning  kuchi  asta  – 
sekin  zaiflasha  boradi,  qo‗sh  qavatning  qarshi  ionlari  issiqlik  xarakati  ta‘siridan 
ko‗proq  yoyila  boshlaydi,  va,  nixoyat,  ularning  konsentratsiyasi  eritma  ichidagi 
konsentratsiyasiga tenglashib qoladi. Natijada qattiq faza bilan bog‗langan qarshi 
ionlar  muvozanat  xolatda  turuvchi  dinamik  diffuz  yoyiq  qavati  vujudga  keladi.  
Diffuz  qavatning  qalinligi  ionlarning  kinetik  energiyalariga  bog‗liq  bo‗lib, 
absolyut  nolga  yaqin  temperaturalarda  qarshi  ionlarning  hammasi  qattiq  faza 
sirtiga  yaqin  joylashadi.  Rasmdan  ko‗rinadiki,  bu  holda  potensial  Gelmgols-
Perren nazariyasidagi kabi to‗g‗ri chiziq bo‗ylab emas, balki egri chiziq bo‗ylab 
pasayadi.  
Gui  –  Chepmen  nazariyasi  elektrokinetik  xodisalarga  yaxshi  izox  berishga 
imkon beradi. Lekin u kolloidlarning qayta zaryadlanish xodisasini, valentligi bir 
xil  bo‗lsada,  tabiatlari  boshqa  –  boshqa  bo‗lgan  anionlar  ta‘sirini  tushuntirib 
berolmadi, u suyultirilgan kolloid eritmalar uchungina qo‗llana oladi.