O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti kimyo fakulteti kimyo yo’nalishi 3-kurs

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
KIMYO FAKULTETI KIMYO YO’NALISHI 3-KURS TALABASI OBILOV O’RALNING NEFT VA GAZ KIMYOSI FANIDAN YOZGAN
Kurs ishi
Mavzu: Ftoruglevodorodlar xom ashyosi, kimyosi, ishlab chiqarish texnologiyasi va qo’llanilishi

Tayyorladi: Obilov O’ral
Tekshirdi: Muratova Saida

Toshkent-2022

MUNDARIJA

KIRISH..........................................................................................................	3
1.BOB. Ftoruglevodorodlar 1.1 Ftoruglevodorodlar haqida umumiy tushuncha..................................... 1.2 Ftoruglevodorodlar xom ashyosi...........................................................	4 6
2.BOB. Ftoruglevodorodlar xossalari va ishlatilishi 2.1 Ftoruglevodorodlarning fizik va kimyoviy xossalari………………… 2.2 Ftoruglevodorodlarni ishlab chiqarish texnologiyasi…………............ 2.3 Ftoruglevodorodlarni ishlatilishi.........................................................	7 12 15
XULOSA.....................................................................................................	19
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ................................	20

KIRISH
Qora oltin bu tarif neftga tegishlidir, ha oltin bir davlatning boylik jihatdan iqtisodini belgilab beradi bu borada oltindan kam bo’lmagan o’rinda neft ham turadi shuning uchun bu tarif neftga mos tushsa kerak.Neft bor davlatlarda neft shu davlatning iqtisodiy bir bo’lagidir. Boyliklari safida neft bo’lgan davlat albatta neftni qayta ishlash texnologiyalarini rivojlantiradi undan foydali moddalarni olishning arzon va samarali usullarni qidiradi. Oʻzbekistonda dastlabki neft koni 1904-yilda ochilgan (Fargona vodiysidagi Chimyon neft konida 278 m chuqurlikdan sutkasiga 130 t neft olingan). Oʻsha yili Vannovsk (hozirgi Oltiariq) temir yoʻl stansiyasida neftni kayta ishlash zavodi ishga tushirildi. Oʻzbekistonda neft sanoatining paydo boʻlishi shu sanadan boshlanadi. Keyinroq Fargona botigʻida Yorqoʻton, Selroxs konlari ham ochildi, Chimyon-Vannovsk neft quvuri qurildi, neftni qayta ishlash zavodi kengaytiriddi. Shu davrda rus va chet el kapitali neft qazib olish, uni qayta ishlash, neft mahsulotlarini sotishni toʻla oʻz nazoratiga oldi. "Santo" — Oʻrta Osiyo neft savdosi shirkati tashkil etildi. 1913-yilda jami 13 ming t neft qazib olindi. Oktabr toʻntarishidan keyin neft konlari va neftni qayta ishlash korxonalari natsionalizatsiya qilinib, neft konlarini izlash, ishga tushirish ham shoʻrolar hokimiyati ix-tiyoriga oʻtkaziddi. Oʻzbekistonga boshqa respublikalardan, ayniqsa, Rossiyadan koʻplab mutaxassislar kela boshladi. Qoʻqon shahrida "Oʻzbekneft" (1924), Termiz shahrida "Termizneft" (1936) trestlari tashkil qilindi. Qoʻqon neft texnikumi (1935) ochildi. Urushgacha boʻlgan davrda Surxondaryo viloyatida ham neft konlari ochildi va ishga tushirildi (1935; Uchqizil, Xavdag). 1940-yilda mamlakatda neft olinadigan konlar soni 11 taga yetkazildi.1941—45 yillarda yangi neft konlari (Fargʻona vodiysida Janubiy Olamushuk, Polvontosh, Andijon) ochildi va tez fursatda ishga tushirildi. Oltiariq zavodi kengaytirildi. Oʻsha davrda respublikada neft sanoatining infratuzilmasi ham vujudga keldi. 1941-yilda 196 ming t, 1945-yilda 478 ming t neft qazib olindi, 50-yillardan neft konlarida telemexanizatsiya vositalari qoʻllanildi, turbinali burgʻilash joriy qilina boshladi.Oʻzbekiston Respublikasi mustakillikka erishganidan soʻng Neft sanoatini rivojlantirish masalasi muhim ishga aylandi.


1.BOB
1.1 FTORUGLEVODORODLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA
Ftoruglevodorodlar C_xF_y formulali organik ftorli birikmalardir, ya’ni ular faqat uglerod va ftorni o’z ichiga oladi. To'g'ridan-to'g'ri aytganda, ftoruglevodorodlar- bu faqat ikkita element ftor va ugleroddan tashkil topgan kimyoviy birikma. Oddiy foydalanishda bu atama turli xil elementlarni, asosan vodorod va xlorni o'z ichiga olgan ko'plab boshqa birikmalarni o'z ichiga oladi. Terminologiyaga qat'iy rioya qilinmaydi va ko'plab ftor o'z ichiga olgan organik birikmalar ftoruglevodorodlar deb ataladi. Perftor- prefiksi boʻlgan birikmalar uglevodorodlar, shu jumladan geteroatomli birikmalar boʻlib, bunda barcha CH bogʻlari CF bogʻlari bilan almashtirilgan. Ftoruglerodlarga perftoralkanlar, ftoralkenlar, ftoralkinlar va perftoraromatik birikmalar kiradi. Ftoruglevodorodlar va ularning hosilalari sovutgichlar, erituvchilar va anestetik sifatida ishlatiladi.Perftoralkanlar organik kimyodagi eng kuchlilaridan biri bo'lgan uglerod-ftor bog’ining mustahkamligi tufayli juda barqarordir. Uning kuchi uglerod va ftor atomlariga qisman zaryadlar orqali qisman ion xarakterini beruvchi ftorning elektronegativligi natijasidir, bu esa qulay kovalent o'zaro ta'sirlar orqali aloqani qisqartiradi va mustahkamlaydi . Bundan tashqari, bir nechta uglerod-ftor aloqalari bir xil geminal ugleroddagi boshqa yaqin uglerod-ftor aloqalarining mustahkamligi va barqarorligini oshiradi , chunki uglerod qisman musbat zaryadlangan.To'yinmagan ftoruglerodlar ftoralkanlarga qaraganda ancha reaktivdir.Ftoralkenlar oddiy alkenlarga qaraganda issiqlik chiqarib polimerlanadi.Ushbu sinfning eng mashhur a’zosi tetraftor etilen bo’lib u Teflon nomi bilan mashhurbo’lgan politetraftoretilen ishlab chiqarishda ishlatiladi. Ftoralkenlar va ftoralkinlar reaktivdir va ularning ko'plari zaharli. Perftoraromatik birikmalar boshqa ftoruglerodlar kabi faqat uglerod va ftorni o'z ichiga oladi, ammo aromatik halqani ham o'z ichiga oladi. Eng muhim uchta misol - geksaftorbenzol , oktaftortoluen va oktaftornaftalin. Uglerod-ftor bog’i uglerod va ftor o'rtasidagi qutbli kovalent bog'lanish bo'lib, u barcha organik ftorli birikmalarning tarkibiy qismidir . Bu kimyodagi eng kuchli yagona bog'lanishlardan biri (B-F yagona bog'lanish, Si-F yagona aloqa va H-F yagona bog'lanishdan keyin) va qisman ion xarakteri tufayli nisbatan bog’ uzunligi qisqa . Kimyoviy birikma ustida bir xil uglerodga ko'proq ftor qo'shilishi bilan bog'lanish ham mustahkamlanadi va qisqaradi . Shunday qilib, tetraftormetan (uglerod tetraftorid) kabi ftoralkanlar eng reaktiv bo'lmagan organik birikmalardir.
Qutblangan uglerod-ftor bog’ining zaryadlari

Ftorning yuqori elektromanfiyligi (ftor uchun 4,0 va uglerod uchun 2,5) uglerod-ftor aloqasiga sezilarli qutblanish yoki dipol momentini beradi. Elektron zichligi ftor atrofida to'plangan bo'lib, uglerod nisbatan kam electron zichlikka ega . Bu qisman zaryadlar (C —F ) orqali bogʻlanishga ion xarakterini kiritadi . Ftor va uglerodning qisman zaryadlari jozibador bo'lib, uglerod-ftor aloqasining g'ayrioddiy bog'lanish kuchiga yordam beradi. Bog'lanish "organik kimyodagi eng kuchli" deb nomlanadi, chunki ftor uglerod bilan eng kuchli yagona aloqani hosil qiladi. Uglerod-ftor aloqalari bog'lanishning dissotsilanish energiyasiga ega bo'lishi mumkin 130 kkal/mol gacha. C-F ning bog'lanish kuchi boshqa uglerod-galogen va uglerod -vodorod aloqalariga qaraganda yuqori.Ba’zi ftoruglevodorodlar

Uglerod tetraftorid, Perftoro-2-metilpentan, Perftorodekalin
eng oddiy perftoralkan shoxlangan perftoralkan polisiklik perforalkan
Perftorizobuten, reaktiv va juda zaharli Geksaftor-2-butin,perftoralkin
1.2 FTORUGLEVODORODLAR XOM ASHYOSI
Perftoruglerodlarning xossalari ftor va uglerod orasidagi bog’ga bog’liq, uglerod va ftorning birikmalari eng ekstremal talablarga javob beradi. Ular uglevodorodlarni to'g'ridan-to'g'ri ftorlash yo'li bilan olinadi, bunda vodorod ftor bilan almashtiriladi va ftor bir nechta bog'larga qo'shiladi. Xom ashyo odatda neftning ma'lum fraksiyalari, ftorlashtiruvchi moddalar esa ftor va ma'lum elementlarning ftoridlari (kobalt, marganets, kumush). Olingan ftorkarbonli suyuqliklar, asosan, moylash moylari sifatida ishlatiladi, ularning xususiyatlari ftorlanishning to'liqligiga juda bog'liq. Shu bilan birga, jiddiy texnologik muammo shundaki, to'liq ftorlanishni amalga oshirish yoki to'liq bo'lmagan florlanish mahsulotlarining aralashmalaridan perftoruglerodlarni ajratish juda qiyin. Ikkinchisi ish sharoitida ham ancha barqaror emas,Shu munosabat bilan poliftorli alkenlarning oligomerizatsiyasi natijasida olingan suyuqliklar ancha yaxshi xususiyatlarga ega. Ftoroplastiklarni emas, balki ftorli suyuqliklarni hosil qilish uchun polimerlanish darajasi yuqori bo'lmasligi kerak. Ushbu materiallarning kimyoviy barqarorligi katta darajada oligomerik molekulaning terminal qismlarining tabiati bilan belgilanadi, bu A-B tipidagi birikmaning reaktsiyasida ishtirok etishi bilan ta'minlanadi, uning qismlari zanjirning uchlarida joylashgan. . Bu reaksiya telomerlanish deb ataladi:
AB: CCl3-H, CCl3-Cl, CF3-F, CF3-Br,
Cl-(SO2)-Cl
Polimerni barqarorlashtirish uchun so'nggi guruhlar ftorlashtiruvchi moddalar bilan ishlov berish orqali qo'shimcha ravishda o'zgartirilishi mumkin. Reaksiyaga kirishuvchi komponentlarning tabiati va nisbatiga qarab, keng diapazonda o'zgarib turadigan ushbu toifadagi materiallar uchun muhim bo'lgan xususiyatlarga ega yopishqoq bo'lmagan yog'lar, qalin moylash materiallari va mumsimon massalar olinadi.Ftoruglerodli suyuqliklar orasida eng oddiy uglevodorodlar - metan va etan hosilalari bo'lgan freonlar eng ko'p foydalanishni topdi. Freonlar mos keladigan poliаещr hosilalari: uglerod tetraxlorid, xloroform va geksaxloroetanning vodorod ftorid bilan surma xloridlari ishtirokida reaksiyasi natijasida olinadi:

CCl4 CCl3F CCl2F2 CClF3-Freon-11 Freon-12 Freon-13

CHCl3 CHCl2F CHClF2 CHF3-Freon-21 Freon-22 Freon-23


2-BOB
2.1. FTORUGLEVODORODLARNING FIZIK VA KIMYOVIY XOSSALARI
Ftoruglevodorodlarni fizik xossasi o’ziga xos ajoyibdir, ammo hali kam o’rganilgan. Ushbu sinf birikmalarining zaif reaktivligi va muhim spektral ma’lumotni olish qiyinligi ularning o’rganishni qiyinlashtiradi. Bu omillar ftoruglevorodlarning tuzulishini va fizik xossalari haqidagi ma’lumotlarni bilishni, xususan spektrial ma’lumotlardan foydalanmasdan o’rganishni qiyinlashtiradi. Ko'pgina perftorli birikmalar noyob fizik va kimyoviy xossali , yuqori issiqlik va kimyoviy qarshilikka ega bo'lgan inert , rangsiz va hidsiz suyuqliklardir.Yuqori termofizik va dielektrik xossalari,korroziyaga qarshi va noyob sirt faollik,yuqori sovuqqa chidamlilik, uglevorodlarga nisbatan yuqori qovushqoqlik xossalariga ega.Pastki ftoralkanlar - rangsiz gazlar (C 5 gacha ) yoki suyuqliklar suvda erimaydi, uglevodorodlarda, yomon eriydi - qutbli organik erituvchilarda eriydi . Ftoruglevodorodlar mos keladigan uglevodorodlardan kattaroq zichlikda va, qoida tariqasida, quyi qaynash nuqtalarida farqlanadi. . Yuqori va ayniqsa politsiklik ftoruglerodlar kislorod , karbonat angidrid kabi gazlarni eritish qobiliyatiga ega. Ba’zi perftoralkanlari fizikaviy xossalarini (1-jadval) keltiramiz. Perftorpentandan boshlab, ularning sezilarli darajada yuqori molekulyar og'irligiga qaramay, to'yingan uglerodlar mos keladigan ftoruglerod to'yingan uglevodorodlarga qaraganda past qaynash nuqtasiga ega , bu ajablanarli xususiyatdir. Berilgan molekulyar og'irlikdagi qaynash nuqtasi bo'yicha to'yingan ftoruglerodlar nodir gazlarga yaqin.Perftoruglevodorodlar rangsiz gazlar yoki suyuqliklar (kamdan-kam hollarda qattiq moddalar) bo'lib, yuqori zichlikka ega. Suvda ozgina eriydi. Ular gazlarni (masalan, kislorodni) yaxshi eritadi.Suyuq perftoruglerodlarda gazlarning yuqori eruvchanligi bunday suyuqliklarda gaz molekulalari kirib borishi mumkin bo'lgan ko'p o'lchamdagi (molekulyar miqyosda) bo'shliqlarning mavjudligi bilan bog'liq. Uglevodorod molekulasidagi bitta vodorod atomini F bilan almashtirganda, qaynash nuqtasi ko'tariladi, lekin uni xlor bilan almashtirgandan kamayadi. Vodorod atomlarini ftor bilan to'liq almashtirish bilan uglevodorodlarning har qanday hosilalarining qaynash nuqtalari sezilarli darajada kamayadi. Ftoruglerodlar yaxshi dielektriklardir, ularning dielektrik o'tkazuvchanligi parafinlarnikidan ancha yuqori. Ftoruglerodlarda ultratovushning tarqalish tezligi juda past (800 m / s dan kam ).
1-jadval