O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi

Kerakli materiallar va jihozlar: kaltakesak, suv iloni yoki toshbaqa (iloji bo’lsa mashg’ulot oldidan endigina o’ldirilgan kaltakesak), vannachlar, skalpel, qaychi, pinset, preparaval ninalar, to’g’nog’ich ninalar, paxta, doka ro’molcha, qo’l lupasi. Tayyor fiksatsiya qilingan ho’l va quruq materiallar (kaltakesak, suv iloni va toshbaqaning tashqi ko’rinishi va ichi yorilgan holdagilari), sudralib yuruvchilar turli vakillarining tulumlari hamda ularning tashqi ko’rinishi, ichki tuzilishi, qon aylanish sistemasi sxemasi va siydik tanosil sistemasi aks ettirilgan jadvallar.


Ishning mazmuni.
Dars o’tish uchun ilova qilingan ildam kaltakesak bo’lmagan taqdirda kaltakesaklarning boshqa turlaridan ham foydalanish mumkin.
Kaltakesakni jonsizlantirish uchun usti mahkam yopiladigan shisha idish solib, ichiga efir yoki xloroformda ho’llangan paxta bo’lagi tashlanadi. 15-20 minut ichida shisha idishdagi kalatakesak jonsizlanadi va o’rganishga tayyor bo’ladi. Sudralib yuruvchilar haqiqiy quruqlikda yashovchi umurtqali hayvonlarning birinchi sinfi hisoblanadi. Ular quruqlikda yashashga moslashgan bir qator progressiv belgilari va xususiyatlari borligi bilan suvda ham quruqlikda yashovchilardan farq qiladi.
Tashqi tuzilishi. Kaltakesakning gavdasi besh bo'lim: bosh, bo'yin, tana, dum, shuningdek oldingi va keyingi oyoqlarga bo'linadi.
Kaltakesakning terisi shox tangachalar bilan qoplangan bo'lib, ular shakl jihatidan turli-tumandir, hatto bir hayvon gavdasining turli joylarida tangachalar turlicha shaklda bo'ladi. Agamaning boshi ma'lum shaklga ega bo'lmagan mayda tangachali. Biroq kaltakesak ba'zi bir turlarining boshi qat'iy bir tartibdagi yirik-yirik qalqonchalar bilan qoplangan.
Tumshuqning uchida bir juft tashqi burun teshiklari bor. Ular tanglayning o'rta chiziqi yaqinidagi bir juft tirg’ishsimon ichki burun teshiklar yoki xoanalar bilan og’iz bo’shlig’iga ochiladi (tashqi burun teshigiga nina yoki qil tiqib ko'rilsa uning uchi og’iz bo’shlig’iga chiqadi). Ko'zida xuddi baqadagidek, pastki, ustki qovoqlar va yumgich parda bo'ladi. Nog’ora parda bilan qoplangan quloq teshiklari ko'zning orqasida joylashgan.
Agamaning uzunchoq tanasidagi shox tanachalar qorin qismida qator yirik qalqonlar, tananing ustida esa birmuncha mayda tangachalar ko'rinishida bo'ladi. Kloakaning tashqi teshigi dum asosida o'rnashgan. Shox tangachalar agamaning dumida halqa shaklida joylashgan. Barmoqlarida yaxshi taraqqiy etgan tirnoqlari bor. Shilimshiq modda ishlovchi teri bezlari yo’q, shu munosabat bilan agamaning gavdasi barcha sudralib yuruvchilarning gavdasi singari, hamisha quruq. Quyuq, yog’simon sekret ajratuvchi maxsus teri bezlarining faoliyati hayvonning jinsiy faoliyati bilan bog’liq. Ular kaltakesak turlari gavdasining har xil qismida joylashgan (masalan, agamada qorinning keyingi qismi tangachalarini qoplab yotgan doq holida bo'lib, bu ayniqsa, erkaklarida aniq ko'rinadi) (107-rasm).