O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug`bek nomidagi

Etnik mojaro bilan bog'liq eng munozarali masalalardan biri bu Sovuq Urushdan keyingi davrda ko'proq yoki kamroq tarqalib ketganligi. Sovuq urush oxirida akademiklar, shu jumladan Samuel P. Hantington va Robert D. Kaplan tomonidan to'qnashuvlar ko'payishini bashorat qilgan tsivilizatsion to'qnashuvlar, Tribalizm, manba tanqislik va aholi sonining ko'payishi.

Sovuq urushdan keyingi davr bir qator etnik ma'lumotlarga ega edi bo'linish harakatlari, asosan sobiq kommunistik davlatlar ichida. Mojarolar seketsistlar harakatlarini o'z ichiga olgan sobiq Yugoslaviya, Dnestryani yilda Moldova, Armanlar yilda Ozarbayjon, Abxaziya va Osetiyaliklar yilda Gruziya, Tibetliklar va Sharqiy turkistonliklar yilda Xitoy. Sobiq kommunistik blokdan tashqarida, o'sha davrda etno-separatizm mojarosi kabi sohalarda yuz bergan Shri-Lanka, Myanma, G'arbiy Papua, Chiapas, Sharqiy Timor, Basklar mamlakati, Kataloniya, Tayvan, Gonkong, Janubiy Sudan va Tolibon boshqaruvidagi Afg'onistondagi hazoralar.

Zo'ravon Nigeriyadagi etnik nizolar, Mali, Sudan va boshqa Sahel mintaqasidagi mamlakatlar qurg'oqchilik, oziq-ovqat tanqisligi, erlarning tanazzulga uchrashi va aholi sonining ko'payishi tufayli og'irlashdi.

Biroq, ba'zi nazariyotchilar bu millatlararo nizolarning ko'payishini anglatmaydi, deb ta'kidlaydilar, chunki ko'pchilik proksi urushlar Sovuq urush paytida kurashgan, chunki etnik mojarolar aslida Sovuq Urushning qaynoq nuqtalari bo'lgan. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, Kommunizm va kapitalistik davlatlar sonining ko'payishi umumiy urushlarning kamayishi, davlatlararo urushlar, etnik urushlar, inqilobiy urushlar va ularning soni qochqinlar va ko'chirilganlar. Darhaqiqat, ba'zi olimlar etnik mojaro tushunchasi umuman foydalimi degan savolni berishgan.

Boshqalari "tsivilizatsiyalar to'qnashuvi" tezisini sinab ko'rishga urinishdi, uni ishga tushirish qiyin bo'lganligi va Sovuq Urush tugaganidan beri tsivilizatsiya ziddiyatlari boshqa etnik ziddiyatlarga nisbatan kuchaygani yo'q.

O'zlarining davlatlararo zo'ravonlik nazariyalarini keng miqyosli etnik zo'ravonliklarni tushuntirish yoki bashorat qilish uchun moslashtirishga harakat qilayotgan olimlar oldida turgan asosiy savol - bu etnik guruhlarni "oqilona" aktyor deb hisoblash mumkinmi.Sovuq urush tugashidan oldin, talabalar o'rtasida keng miqyosdagi zo'ravonlik bo'yicha kelishuvga ko'ra, etnik guruhlarni mantiqsiz aktyorlar yoki eng yaxshi darajada yarim oqilona deb hisoblash kerak. Agar rost bo'lsa, etnik zo'ravonlikni umumiy tushuntirish imkonsiz bo'lar edi. O'tgan yillarda, ammo ilmiy konsensus o'zgarib, etnik guruhlarni aslida ratsional aktyorlar deb hisoblashi mumkin va ularning aftidan mantiqsiz harakatlarining jumboqlari (masalan, ichki qiymati unchalik katta bo'lmagan yoki umuman yo'q hududlar) boshqa yo'l bilan tushuntirildi. Natijada, etnik zo'ravonlikni umumiy tushuntirish imkoniyati o'sdi va komparativistik va xalqaro munosabatlar sub-sohalari o'rtasidagi hamkorlik etnik nizolarning tobora foydali nazariyalarini keltirib chiqardi.