O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Ibtidoiy mifologiya. 
Ibtidoiy odamning tasavvuri va e'tiqodlari majmuasi, 
ularning real hayotdagi qiyinchiliklari, muammolari va yutuqlari og‘zaki ijodda 
aks etgan. Bu narsa odamlarning ongida qolib, turli afsonalarning yaratilishiga 
sabab bo‘lgan. Ibtidoiy mifologiyani tashkil etgan ijod doim odamlarning 
ma'naviy hayoti, ibodati, hissiyotlari va diniy tasavvurlari bilan chambarchas 
bog‘liq edi. Buni tushunish oson: agar ibtidoiy odamning asosiy ma'naviy 
hayotida totemlarga, marhum ajdodlarga ibodat qilish, ular bilan sirli 
qarindoshligi bo‘lsa, mifologiyaning markazida zooantropomorfik ajdodlar yoki 
har xil mo‘jizaviy kuchga ega bo‘lgan ilohiylashtirilgan qahramonlar turardi. 
«Madaniy qahramon»larning ismlari afsonalarda biron bir ixtiro yoki yangilikda 
mujassam bo‘lgan. Masalan, olovni topish, oila va nikohlar shaklini o‘rnatish, 
mehnat va ov qurollarini yasash hamda boshqa jasoratlarga oid aqidalarni tashkil 
qilish. Kosmogonik syujetlar ibtidoiy mifologiyada katta o‘rin egallagan, ya'ni 
yer va osmon, quyosh va oy, o‘simlik va hayvonot, nihoyat, odamning 
yaratilishi to‘g‘risidagi rivoyatlar, afsonalarda diniy tasavvurlarning ta'siri 
yaqqol ifodalangan. Ruhlarning yangi shaklga kirish sehrli xususiyatiga, ya'ni 
o‘z qiyofasini o‘zgartirish qobiliyatiga ega bo‘lgan, bir vaqtning o‘zida odam va 
hayvon shakliga kira olishini 
monstrlik
deb hisoblashardi. 
Ibtidoiy mifologiyada hayot va o‘lim, tabiat va madaniyat, ayol va 
erkaklar orasidagi muhim aloqalar tasvirlangan edi. Mifologiyaning bunday 
qarama-qarshiliklarini tahlil qilish inson tarixining qadimgi bosqichini qayta 
tiklash uchun muhim manba hisoblanadi. Xususan, bu tahlil ibtidoiy jamoalar 
taraqqiyotida borishida diniy tasavvurlarning rolini aniqlashga imkon yaratadi.

---

236