O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Ibtidoiy san'at. 
Dunyo tarixida ibtidoiy tasviriy san'at, xususan, 
g‘orlarning devorlariga turli tasvirlar chizish so‘nggi paleolit davriga oiddir 
(Ispaniya, Altamir g‘ori). O‘rta Osiyoda ungurlar va qoyatoshlarga ishlangan 
rasmlar mezolit davrida paydo bo‘ladi. Neolit davriga kelib esa rivojlangan 
bosqichga ko‘tariladi. Kaltaminor, Hisor, ayniqsa Joytun madaniyatiga mansub 
yodgorliklardan ibtidoiy san'atning turli namunalari topilgan. O‘rta Osiyoning 
tog‘lik hududlarida keng tarqalgan qoyatosh rasmlari ishlanish usuliga ko‘ra ikki 
xil. Bir xillari bo‘yoq (oxra) bilan, ikkinchi xillari esa urib-o‘yib ishqalash, 
chizish usuli bilan ishlangan (petrogliflar) rasmlardir. 
O‘zbekistondagi qoyatosh rasmlarning eng nodir namunalari Zarautsoy, 
Sarmishsoy, Bironsoy, Ko‘ksaroy, Takatosh, Teraklisoy kabilar bo‘lib, ular 
yuzdan ziyoddir. Bu yerdagi qoyatoshlarda O‘zbekistonning qadimgi va hozirgi 
hayvonot olami vakillarining rasmlarini kuzatish mumkin. Ular ibtidoiy buqalar, 
sherlar va yo‘lbarslar, qoplon, tulki va bo‘rilar, bug‘u va jayron kabilardir. 

---

226 
Rasmlar orasida o‘q-yoy, uzun qilich, xanjar, dubulg‘a, qopqon kabi narsalar 
ham ko‘pchilikni tashkil etadi. 
Eng qadimgi rasmlar Zarautsoy (Surxondaryo) bo‘lib, bu rasmlar mezolit-neolit, 
ya'ni mil avv. VIII-IV ming yilliklarga oiddir. Qoyatosh rasmlari orqali o‘sha 
davr odamlarining ov, mehnat va jangovar qurollarini bilib olishimiz mumkin. 
Shuningdek, qoyatosh rasmlar qadimgi avlodlarimizning g‘oyaviy qarashlari va 
diniy e'tiqodlarini o‘rganishda muhim ahamiyatga ega. 
Shuni ta'kidlash joizki, ibtidoiy san'atning eng rivojlangan bosqichi neolit 
davriga oiddir. Bu davr Joytun, Kaltaminor va Hisor madaniyatlariga mansub 
yod-gorliklardan ibtidoiy san'atning juda ko‘plab namunalari topilgan. Neolit 
davri odamlari idishlarga har xil rangdagi bo‘yoq bilan turli naqshlar, odam va 
hayvon tasvirlarini ifoda etganlar. Shu bilan birga loydan yasalib, pishirilgan 
ayol haykalchalari neolit davri san'atining nodir namunalari hisoblanadi.