O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi o'zbekiston milliy universiteti

 
 
 
 
INTONATSIYA 
Fraza urg'usi, melodiya, ritm, intensivlik, temp, tembr kabi prosodik ele-
mentlarning birligidan iborat bo'lib, tilda har xil sintaktik, ekspressiv va emotsional 
ma'nolarni ifodalovchi murakkab hodisa 
intonatsiya 
deyiladi. Prosodik element-

---

- 36 - 
larning har birini intonatsiyaning komponenti yoki parametri deb yuritiladi. 
Melodiya va fraza urg'usi intonatsiyaning birlamchi, qolgan elementlar – 
ikkilamchi komponentlari hisoblanadi. Intonatsiyaning har bir komponentini alo-
hida izohlab o'tamiz.
1. 
Melodiya 
– ovoz asosiy tonning harakatini (nutq ohangining tushishi 
yoki ko'tarilishini) ko'rsatadi. Frazalarga bo'lingan nutqda har bir fraza o'z 
melodiyasiga ega
1
. Odatda darak ma'nosini ifodalovchi fraza ovozning tushish 
ohangi va so'roq ma'nosini bildiruvchi fraza ko'tarilish ohangi bilan talaffuz eti-
ladi. Har ikki ma'nodan chetga chiquvchi frazalar ancha tekis ohangda aytiladi.
Ba'zan ohirgi frazaning melodiyasi intonatsiyasiga tenglashtiriladi. Bun-
day qarash noto'g'ri bo'lib, intonatsiyaning boshqa komponentlarini inkor etishga 
olib keladi. Nutqimizda ishlatiluvchi «tushuvchi intonatsiya», «ko'tariluvchi in-
tonatsiya» kabilar melodiyaga tegishlidir. Melodiya intonatsiyaning eng zarur 
komponentlaridan biri bo'lib, frazalarni ulash va nutqni ifodali qilish vazifalarini 
bajaradi.
2. Intonatsiyaning eng asosiy komponentlaridan ikkinchisi 
fraza urg'usi 
bo'lib, nutqdagi biror elementni (so'z, bo'g'in yoki so'z birikmasini) alohida ajrat-
ib talaffuz etish bilan izohlanadi.