O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

4. 
O‘zgaruvchi 
(vaziyatli). 
Vaziyatga 
egiluvchan 
moslashuvchanlik. 
Faoliyat 
xususiyatini 
ixtiyoriy 
boshqarishni 
egallash. 
Harakatlarni maqsadga muvofiq 
holda epchillik bilan bajarish; 
maxsus sensorli bog‘lovchilar 
asosida nazorat qilish; aqliy 
bog‘lovchilar (ichki sezgi). 
Ko‘nikmalar bilan birga malakalar hamfaoliyatning tarkibiy qismlari bo‘lib 
hisoblanadi va uning tuzilishida o‘z o‘rniga ega. «Malakalar» atamasi sub’ektda 
mavjud bo‘lgan bilimlar va ko‘nikmalar bilan faoliyatni maqsadga muvofiq 
ravishda boshqarish uchun zarur bo‘lgan psixik va amaliy harakatlarning murakkab 
tizimini egallashni bildiradi. Malakalarni shakllantirish bilimlarda mujassamlangan 
axborotni, shuningdek, jismdan olinadigan axborotni, bu axborotni aniqlashga doir 
amallarni, ularni tuzish va faoliyat bilan solishtirishni qayta ishlash bo‘yicha 
amallar tizimini egallashdan iborat. Malakalarni shakllantirish, ularni egallash 
jarayoni turli yo‘llar bilan amalga oshirilishi mumkin. Asosan, ikki yo‘lni ajratib 
ko‘rsatadilar. Ularning birinchisida ta’lim oluvchi zarur bilimlarga ega bo‘ladi, 
ularni qo‘llashga doir funksiyalar qo‘yiladiva o‘quvchining o‘zi axborotni qayta 
ishlash va faoliyat usullarini aniqlagan holda masalaning echimini izlashga harakat 
qiladi. Bu yo‘l samaradorligi kamroq bo‘lsa-da, ta’limda keng qo‘llaniladi. 
Ikkinchi yo‘l bilimlarni qo‘llash uchun zarur bo‘lgan o‘quvchi ruhiy faoliyatining 
o‘qituvchi tomonidan boshqarilishidan iborat. Bunday vaziyatda o‘qituvchi 

---

112 
o‘quvchini belgi va amallar bo‘yicha tanlash bilan tanishtiradi, qo‘yilgan 
masalalarni echish uchun olingan axborotni qayta ishlash va qo‘llashga doir 
o‘quvchining faoliyatini tashkillashtiradi. Hozirda bu usul pedagogik 
psixologiyada jadallik bilan qo‘llanilib kelinyapti. Inson faoliyati ongli faollik 
sifatida ongning shakllanishi va taraqqiy etishi bilan bog‘liq ravishda shakllanadi 
va rivojlanadi. U har doim insonning atrofdagilar bilan munosabatlarning muayyan 
tizimida amalga oshiriladi. Faoliyat hamkorlikdagi faoliyat xususiyatiga ega 
bo‘ladi. Uning natijalari atrof-olamga, odamlar hayoti va ularning taqdiriga o‘z 
ta’sirini o‘tkazadi. Inson tomonidan yaratilgan faoliyat mahsulotlari uning 
vafotidan keyingi hayotini davom ettiradi. Boshqa so‘zlar bilan aytganda, 
faoliyatda inson