|
Mavzu: Yuqori haroratlarda issiqlik almashinuvi. REJA - Kirish.
- Asosiy qism.
- 1. Issiqqonli va sovuqqonli organizmlar.
- 2. Kimyoviy va fizikaviy termoregulyatsiya.
- 3. Termoregulyatsiyaning asab va gormonal
- mexanizmlari.
- Xulosa.
- Foydalanilgan adabiyotlar.
Evolyutsion rivojlanish jarayonida odam va yuqori taraqqiy etgan hayvonlarning tana harorati tashqi muhit haroratining o’zgarishiga qaramay doim bir xil darajada turadi. Tana haroratining bunday davomiyligi izotermiya deyiladi. Harorat moddalarni o’zgartiruvchi kimyoviy reaksiyalarning o’tish tezligini o’zgartiradi ya’ni, organizm qiziganda kimyoviy reaksiyalar tezlashadi, sovuq qotganda esa susayadi. - Evolyutsion rivojlanish jarayonida odam va yuqori taraqqiy etgan hayvonlarning tana harorati tashqi muhit haroratining o’zgarishiga qaramay doim bir xil darajada turadi. Tana haroratining bunday davomiyligi izotermiya deyiladi. Harorat moddalarni o’zgartiruvchi kimyoviy reaksiyalarning o’tish tezligini o’zgartiradi ya’ni, organizm qiziganda kimyoviy reaksiyalar tezlashadi, sovuq qotganda esa susayadi.
Organizmda bir qancha moslamalari borligi tufayli tana haroratini doimo bir xilda saqlaydigan hayvonlarni issiqqonli-gomoyoterm deyiladi. - Organizmda bir qancha moslamalari borligi tufayli tana haroratini doimo bir xilda saqlaydigan hayvonlarni issiqqonli-gomoyoterm deyiladi.
- Tana harorati o’zgaruvchan bo’lib, tashqi muhit haroratidan oz farq qiluvchi ya’ni, sovuqqonli hayvonlarni- poykiloterm deyiladi.
Odamning tana harorati doimo bir xil darajada turadi. Tana harorati qo’ltiqdan yoki to’g’ri ichakdan o’lchanadi. Qo’ltiqdagi o’rtacha harorat 36,5-36,9°C atrofida bo’ladi. Ichki a’zolarning harorati o’rtacha haroratdan bir oz yuqori, masalan jigarning harorati 38- 38,5°C. - Odamning tana harorati doimo bir xil darajada turadi. Tana harorati qo’ltiqdan yoki to’g’ri ichakdan o’lchanadi. Qo’ltiqdagi o’rtacha harorat 36,5-36,9°C atrofida bo’ladi. Ichki a’zolarning harorati o’rtacha haroratdan bir oz yuqori, masalan jigarning harorati 38- 38,5°C.
Kimyoviy termoregulatsiya - Organizmda issiqlikning hosil bo’lishi uning hayotiy jarayonlari, to’qimalarda oksidlanish reaksiyalarining tana haroratini doimiyligiga qaratilgan barcha moslanishlar – kimyoviy termoregulatsiya deyiladi.
Fizikaviy termoregulatsiya - Tashqi muhit harorati tana haroratiga yaqin yoki teng bo’lsa, moddalar almashinuvi susayadi-yu organizm qizib ketishdan saqlay olmaydi, chunki, undan anchagina issiqlik baribir hosil bo’laveradi. Bunday hollarda issiqlikni ko’proq chiqarib yuborish yo’li bilan ro’yobga chiqadigan fizikaviy termoregulatsiya izotermiyani saqlashda asosiy ahamiyatga ega bo’ladi.
- Organizmda hosil bo’ladigan issiqlik asosan issiqlikni nurlantirish , issiq o’tkazish yo’li bilan chiqib ketadi.
Termoregulatsiya refleks yo’li bilan boshqariladi. Tashqi muhit haroratining o’zgarishi maxsus, termoretseptorlar degan retseptorlar orqali qabul qilinadi. Bu termoretseptorlar ko’p miqdorda terida , og’iz bo’shlig’ida , yuqori nafas yo’llarida joylashgan. Ichki a’zolarda ham termoretseptorlarning miqdori juda ko’p: masalan, me’dada, yurakda, buyrakda, venalarda va markaziy asab tizimining ba’zi bir qismlarida. - Termoregulatsiya refleks yo’li bilan boshqariladi. Tashqi muhit haroratining o’zgarishi maxsus, termoretseptorlar degan retseptorlar orqali qabul qilinadi. Bu termoretseptorlar ko’p miqdorda terida , og’iz bo’shlig’ida , yuqori nafas yo’llarida joylashgan. Ichki a’zolarda ham termoretseptorlarning miqdori juda ko’p: masalan, me’dada, yurakda, buyrakda, venalarda va markaziy asab tizimining ba’zi bir qismlarida.
Odam organizmi sovuq va issiq sharoitda o’z faoliyati saqlab, tana haroratini doim bir darajada ushlab tura oladi. Ammo tashqi muhiy haroratining ta’siri uzoq davom etsa, tana harorati pasayib yoki ko’tarilib ketadi. Buning natijasida tana qizib ketadi- gipertermiya yoki sovib qolqdi- gipotermiya. - Odam organizmi sovuq va issiq sharoitda o’z faoliyati saqlab, tana haroratini doim bir darajada ushlab tura oladi. Ammo tashqi muhiy haroratining ta’siri uzoq davom etsa, tana harorati pasayib yoki ko’tarilib ketadi. Buning natijasida tana qizib ketadi- gipertermiya yoki sovib qolqdi- gipotermiya.
- Tana harorati 35°C dan pastga tushsa gipotermiya holati ro’y beradi.
- Tana harorati 40-41°C ga ko’tarilishi oqibatida keskin gipertermiya – issiq urishi deyiladi.
Gipotermiya holati Xulosa - Turli turlarga xos bo’lgan organizmlarning hayoti uchun harorat chegarasi har xil bo’lib, ularning yashashidagi rivojlanish davrlariga fiziologik holati va sharoitini yuzaga keltiruvchi harorat jinsiga bog’liq bo’ladi. Moddalar va energiya almashinuvida hal qiluvchi rolni tana harorati biokimyoviy reaksiyalarning katalizatorlari hisobiga to’g’ri keladi. Haroratning bir necha kunduzlik o’zgarishi organizmdagi asosiy jarayonlarni o’zida aks ettiradi- puls, kislorod qabul qilish, qondagi qandning miqdori , organizmdan azotning chiqarilishi kabilar.
Foydalanilgan adabiyotlar - 1. “Odam va hayvonlar fiziologiyasi”
- Almatov K.T, Allamuratov SH. I.
- 2. “Odam va hayvonlar fiziologiyasi”
- Rajamurodova A.I, Rajabov Z.T.
- 3. “Odam fiziologiyasi” Nuritdinov E.N.
- 4. www.google.uz
E’tiboringiz uchun rahmat!
Do'stlaringiz bilan baham: |
