O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. E. Mamarajabov, sh sh. Adinayev, R. A. Razzokov kompyuter ta’minoti

Mikroprotsessor
, boshqacha nomi – markaziy protsessor (MzP). 
Markaziy protsessor (CPU, ingl. Central Processing Unit) – kompyuterning 
dastur tomonidan berilgan arifmetik va mantiqiy operatsiyalarni bajaradigan asosiy 
ish komponenti bo‘lib, hisoblash jarayonini boshqaradi va kompyuterda mavjud 
barcha qurilmalar ishini muvofiqlashtiradi. Aksariyat hollarda MzP o‘z ichiga: 
arifmetik-mantiqiy qurilmani; ma’lumotlar shinalari va manzillar shinalarini; 
registrlarni; komandalar hisoblagichini;kesh – kichik hajmli (virtual) xotiraga juda 
tez (8 dan 512 Kbaytga qadar) saqlash qurilmasini; nuqtasi o‘zgaruvchan sonlarning 
matematik soprotsessorini mujassam etadi. 
Zamonaviy protsessorlar mikroprotsessorlar ko‘rinishida tayyorlanadi. Jismonan 
mikroprotsessor integral sxema ko‘rinishidan iborat, ya’ni u umumiy maydoni atigi 
bir necha kvadrat millimetr keladigan to‘g‘ri burchak shaklga ega kristall holatdagi 
kremniyning yupqa plastinkasi ko‘rinishida tayyorlangan bo‘lib, ustiga 

---

58 
protsessorning barcha ishlarini bajaradigan sxemalar (qoliplar) joylashtirilgan. 
Ushbu kristall-plastinka, odatda, plastmassa yoki sopoldan tayyorlangan yassi 
korpusga joylanib, kompyuterning tizim platasiga ulash imkoni bo‘lishi uchun 
metall tilchalariga ega tilla simlar bilan ulanadi. 
Hisoblash tizimida parallel ishlaydigan bir nechta protsessorlar bo‘lishi mumkin. 
Bunday tizimlar – ko‘p protsessorli tizimlar deb ataladi. 
Eng birinchi MP-4004 rusumli mikroprotsessor 1971 yilda Intel firmasi (AQSH) 
tomonidan ishlab chiqarilgan. Bugungi kunda mikroprotsessorlarning bir necha 
yuzlab turi tayyorlanadi, biroq ular orasida Intel va AMD firmalari tomonidan ishlab 
chiqarilayotgan mikroprotsessorlar eng ko‘p tarqalgani mikroprotsessorlar deb 
e’tirof etilmoqda.