|
25-§. Dasturlash texnologiyasi va uning imkoniyatlari
Fan va texnikaning keyingi yillardagi yutuqlarini juda qup hollarda dasturlash
bilan bog’liq deb hisoblashadilar. Ammobuto`gri emas. Birinchi va tuzilishi
jihatidan murakkab bo`lgan ko`p maqsadlihisoblash qurilmalari XIX asrda
yaratilgan bo`lib, ularga dastur tuzish muammosiga birinchi bo`lib Ada Lavleys (u
Charlz Bebbidjning «Difference Engine» hisoblash mashinasida ishlar edi) duch
kelgan.
1949 yilibirinchi dasturlash tili Short Code yaratilgan. Elektron hisoblash
mashinalarining dastlabki avlodlaridadastur tuzuvchilar lasturlarni mashina
kodlarida yaratishar edi. Tasavvur etish uchun «Hello, word!» kabi matnni chiqarish
uchun yaratilgan dasturning bir qismini keltiramiz va siz uning naqadar dasturchi
uchun noqulay ekanini anglab etasiz.
Mashina kodlari keyingi yillarda dasturlash olamiga kirib keluvchilar
(elektronika sohasidagi nomutaxassislar) uchun noqulay bo`lgan. Ammo tez orada
foydalanuvchila uchun tushunarli bo`lgan yuqori darajali dasturlash tillari yaratilib,
dasturlash bilan shug’ullanuvchidar safi kengayishiga sabab bo`ldi.
Birinchi yuqori darajali dasturlash tillariga 20 asrning 50-yillaridabo`lib
yaratilgan FORTRAN, Cobolva Algollarni keltirish mumkin. Bu tillar shu kunlarda
ham «yashab kelmoqdalar» va keyingi yillarda yaratilgan minglab dasturlash
257
tillarining avlodlaridan hisoblanishadi. Quyidagi kedtirilgan sxemada dasturlash
tillarining qisqa tarixini keltiramiz:
Dasturlash tillari ichida 1958 yilda yaratilgan Algol tili muhim o`rinni
egallaydi. Uning yaratuvchilardan biri Djon BekusFORTRAN tilining
asoschilaridan biri bo`lgan. ALGOritmic Language nomi bu tilning algoritmlarni
yozish uchun mo`ljallanganligidan dalolat beradi. Juda ham aniq mantiqiy tuzilishga
ega bo`lgan Algol tili ilmiy va texnikaviy adabiyotlarda algoritmlarni yozish uchun
qo`llanila boshlandi. Keyingi yillarda uning Algol 60 va Algol 68 versiyalari
yaratildi. Algol 68foydalanish uchun noqulay holda yaratilgan bo`lib shveytsariyalik
olim Niklaus Virt uning qabul qilinishiga o`zining noroziligini bildirdi Shu bilan
birgabu versiya qator dasturlash tillarining yaratilishiga sababchi bo`ldi. 1967 yili
Niklaus Virt Algol W nomli o`zining versiyasini yaratdi. Ammo muallifga shu
kungacha mavjud bo`lgan dasturlash tillaridagi noqulayliklar yoqmas (jumladan,
talabalarni dasturlar yaratish metodlaribilan tanishtirishda dasturlash tillarining
imkoniyatlaridan foydalanish) va u 1968 yili o`zining dasturlash tilini yaratishga
kirishdi. 1970 yili dasturlash olamida ikki olamshumul hodisa yuz berdi: birinchisi
Unix operatsion tizimining yaratilishi bo`lsa, ikkinchisi Pascal dasturlash tilining
yaratilishi. Niklaus Virt bu tilni XVII asrning buyuk faylasuf va matematigi Blez
Paskal sharafiga Pascal dasturlash tili deb atadi. Dastlab, dasturlash tilining to`liq
258
versiyasi SDC6000 kompyuteri uchun yaratilgan. O`zining aniqligi, mantiqiyligi va
boshqa qator xususiyatlari bilan dasturlashni o`rgatishdagi imkoniyatlari bilan bu
dasturlash tili o`z o`rnini topa oldi. 1975 yiliBill Geyts va Pol AllenBASIC
dasturlash tili versiyasini, Virthamda Yensen esa «Pascal User Manual and Report»
tilini yaratishdi. Keyingi yillarda bu dasturlash tillarining iurli versiyalari yaratila
boshlandi. Jumladan, kompyuter texnologiyalari sohasidagi muhim hodisalaridan
biriga aylangan 1983 yilda Borland firmasi yordamida Filip Kan tomonidan
yaratilgan Turbo Pascal dasturlash tili shulardan biridir. Shu vaqtgacha bu tilning
qator versiyalari ko`zga tashlandi (1992 yili, Borland 7. 0). Jahondagi mashhur
korporatsiyalardan biri bo`lgan Borlando`zining qator dasturlash tillari turli
opertsion tizimi uchun yaratgan va ulardan ayrimlari keltiramiz:
Operatsion tizimlar
Dasturlash tillari
MS-DOS
Turbo Pascal, Turbo S, Turbo Assembler
WINDOWS
Delphi, C++ Builder, JBuilder,
Linux
Kylix
Dasturlash tili-matnlarni yozish qoidalari tizimidan iborat bo`lib, kompilyator
tomonidan bu matnlar aniq instruktsiyalar va kattaliklar to`plami sifatida taqdim
etilishi zarur. Barcha dasturlash tillari o`zlarining mashina tiliga bog’liqlik darajasi
bilan baholanadilar. Mashina tiliga bog’liq tillarda instruktsiya va operandlar
maxsus belgili nomlar bilan ifodalanadilar. Masalan, Intel protsessori uchun
assembler tilida yozilgan dasturdan lavha keltiramiz:
Mov cx, 100
Les bx, AOB
Dec bx
@@Test : iNC bx
Cmp Byte PTR [bx], 0
Loopne @Test
Mashina tiliga bog’liq tillarning afzalligi yuqori darajadagi dasturlarni
yaratishda bo`lib, bu dasturlar xotirada minimal hajmni egallab, hisoblashlarni
259
maksimal tezlikda bajaradilar. Ammo bu tillar yordamida murakkab dasturlarni
yaratish nihoyatda noqulay.
Do'stlaringiz bilan baham: |
