O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Azlarova yengil sanoat texnologiyasi

4.7. Noto‘qima materiallarini ishlab chiqarish 
Noto‘qima  materiallar  deb  bir  yoki  bir  nechta  qalinlikdagi  to‗qimachilik 
materiallarini  (tolali  paxta,  ip,  kam  pishiqlikdagi  gazlamalarni)  turli  yo‗llar  bilan 
biriktirilib  tayyorlangan  materiallarga  aytiladi.  Ular  kichik  qalinlikka,  eni  katta 
bo‗lgan  va  cheklanmagan  uzunlikka  ega  bo‗lgan  materiallar  hisoblanadi.  Agar 
tarash  mashinasi  va  apparatidan  chiqqan  yupqa  paxtadan  ikki  yoki  undan  ortiq 
qalinlikda xolst hosil qilinib, ular uzaro biriktirilsa (masalan, yelimlansa) noto‗qima 
material  hosil  bo‗ladi.  Umumiy  holatda  noto‗qima  materiallar  ikki  elementdan 
iborat bo‗lib, ulardan biri asos, ikkinchisi esa bog‗lovchi element hisoblanadi. Asos 
material  sifatida  tolali  xolst  ishlatiladi.  Bog‗lovchi  materiallar  sifatida  esa  iplar 
ishlatilib,  ular  tolali  xolstlardan  yoki  polimer  moddalardan  (polietilen,  kauchuk)  
moddalaridan  tayyorlangan  bo‗lishi  mumkin.  Noto‗qima  materiallarni  ishlab 
chiqarishda  mexanik,  kimyoviy  texnologiyalardan  foydalanish  mumkin.  Hozirda 
korxonalarda  AChV-1,  AChV-V,  AChV-Sh-250  tipidagi  mexanik  texnologiyada 
ishlovchi agregatlardan foydalaniladi. Ulardan tashqari hozirda korxolarda Chexiya 
va  Germaniyaning  ―Araxiye‖,  ―Malivatt‖,  ―Mammo-1600‖,  ―Malipol-1600‖ 

---

64 
 
agregatlaridan  ham  foydalanib  noto‗qima  materiallar  ishlab  chiqarilmoqda.  Bu 
agregatlarda keng diapozonli xossalarga ega bo‗lgan noto‗qima materiallarni ishlab 
chiqarish  mumkin.  Shuningdek  bu  sohada  texnologiyalarni  takomillashtirish, 
noto‗qima materiallarning fizik-mexanik xossalarini yaxshilash, avtomatlashtirilgan 
ishlab chiqarishni tashkil etish bo‗yicha bir qator ishlar amalga oshirilmoqda.  
Noto‗qima  materiallarini  ishlab  chiqarish  texnologiyasi  o‗z  ichiga  quyidagi 
jarayonlarni oladi: 
Tolani  tayyorlash,  xolstni  hosil  qilish,  tolalarni  bir-biriga  biriktirish,  ya‘ni 
tolalar  orasida  bog‗larni  hosil  qilish  va  olingan  materialni  pardozlash,  ya‘ni  unga 
maxsus xossa berish jarayonlari kiradi. 
Noto‗qima  materiallarni  olinishi.  Noto‗qima  materiallarning  asosi  tkurli 
tolalardan  tayyorlanadi.  Ular  tabiiy  yoki  kimyoviy  tolalar  bo‗lishi  mumkin. 
Noto‗qima  materiallarni  ishlab  chiqarishining      o‗ziga  xos  bo‗lgan  xususiyati 
shundaki,  bu  usulda  past  sifatli  Xomashyolar,  ishlab  chiqarish  chiqindilari,  kalta 
tolalar  (3  mm  gacha  bo‗lgan)  Xomashyo  sifatida  ishlatiladi.  Tolali  Xomashyoni 
tayyorlashdan  maqsad  bir  tarkibli  tola  aralashmasini  hosil  qilishdan  iborat.  Tolani 
tayyorlash  jarayonida  tola  titiladi  va  natijada  u  o‗simlik  va  mineral 
qo‗shimchalardan  tozalanadi.  Komponentlar  tanlanib,  ulardan  zarur  bo‗lgan 
sifatdagi bir xil aralashma hosil qilinadi. Noto‗qima materiallarni olish uchun tolali 
xolstni tayyorlab olish kerak, ularda tola bog‗lovchi kuchlar orqali ushlanib turiladi. 
Xolstni  shakllantirishning  quyidagi  usullari  mavjud:  mexanik,  aerodinamik, 
elektrostatistik va gidravlik usullari mavjud.  
Mexanik  usulda  xolstni  shakllantirish  uchun  tarash  mashinasidan  chiqqan 
paxta  chiqindisini  bir  necha  yo‗l  bilan  joylashtirilib,  yoyilib  chiqiladi.  Bunda 
shlyapali, valikli tarash mashinalari ishlatiladi.