169
13-bob. POYABZAL ICHKI SHAKLI (QOLIP)NI LOYIHALASH
13.1. Poyabzal qoliplarining konstruktiv tavsifi
Poyabzalning eng asosiy sifat ko‗rsatkichlaridan biri, uning qulayligi, asosan
oyoq panjasiningo‗lchamlari va shakliga muvofiq keladigan qoliplarning
konstruksiyasiga bog‗liq. Qoliplarning konstruksiyasi, poyabzal ichki shaklini
belgilash bilan birga, eng asosiy ish quroli ham hisoblanadi. Chunki poyabzalni
shakllantirish, yig‗ish va pardozlash kabi texnologik jarayonlar qolip yordamida
bajariladi. Qolipningo‗lcham va tuzilishlarini asos qilib olib, ayrim poyabzal
mashinalarining ishchi organlari ham loyihalanadi. Shuning uchun qoliplarni to‗g‗ri
loyihalash va aniq ishlab chiqarish, qulay hamda loyiq poyabzallar ishlab
chiqarishda va texnologik jarayonini aniq bajarishda katta ahamiyatga ega.
Poyabzalning ichki shaklini, ya‘ni qoliplarni loyihalash bilan ko‗pgina olimlar
shug‗illanishgan. Yu.P.Zibin, B.P.Xoxlov, X.X.Liokumovich, K.I.Chensova,
A.A.Rindich,
O.V.Farniyeva,
T.S.Kochetkova,
V.A.Fukin,
A.D.Bopeyev,
V.K.Makaricheva, A.A.Haydarov va boshqalarning ilmiy izlanishlari poyabzalning
qulay ichki shaklini, ya‘ni qolipni loyihalashga bag‗ishlangan. Qoliplarning
asosiyo‗lchamlari Davlat andozasi (standarti)da berilgan.
Qoliplar yosh-jinsiy guruhi, maqsadi va texnologik vazifa, konstruksiyasi,
materiali, tovon qismining tayanch tekisligidan ko‗tarilish balandligi bo‗yicha bir
qancha turlarga bo‗linadi.
Qoliplar yosh-jinsiy guruhi bo‗yicha xuddi poyabzaldagidek guruh va
razmerlarga bo‗linadi.
Texnologik vazifasi bo‗yicha qoliplar ikki turga bo‗linadi:
1. Asosiy (tortish) qoliplar, asosan, tanavorni shakllantirishda ishlatiladi.
2. Yordamchi qoliplar texnologik jarayonni bajarishda qo‗llaniladi. Shuning
uchun qoliplarning nomi, texnologik jarayonning nomi bilan pardozlash va
dazmollash qoliplari deb ataladi. Yordamchi qoliplarga issiq vulkanizatsiya va quyish
usullarining puansonlari va tayyor poyabzallarning shaklini saqlash (shon) va
ta‘mirlash uchun ishlatiladigan qoliplar
ham kiradi,
170
Asosiy qoliplarning tag yuzasi, tanavorlarni qolipga tortish usullariga qarab
metall plastinkali, tovon qismi, tovon va axmi qismlari metall pastinkali va metall
plastinkasiz bo‗lishi mumkin.
Mixli, vintli va mix-cho‗pli biriktirish usullari va tanavorni qolipga mix
yordamida tortganda mixning uchi plastinkaga tekkandan keyin orqasiga qayrilib,
patakka kirishi uchun tortish qoliplariga metall plastinka qo‗yiladi,
Ustki detallarni tag detallari bilan biriktirishda ipli usullar qo‗llanilsa, qoliplar
metall plastinkasiz ishlab chiqariladi. Poyabzalning doppel va rantli biriktirish
usullarida tanavorning tovon qismi mix yordamida qolipga toitiladi. Shuning uchun
tortish qoliplarining tovon qismi metall plastinkali bo‗ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: