O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Azlarova yengil sanoat texnologiyasi

Nazorat va mulohaza uchun savollar 
1. Detal qirqimlariga ishlov berish deganda nima tushuniladi? 
2. Vitochka tikish turlari? 
3. Cho‗ntak turlari va uni tikish texnologiyasi? 
4. Bortga ishlov berish texnologiyasini tushuntiring? 
5. Yoqa tikish texnologiyasi? 
6. Yeng tikish texnologiyasi? 
7. Mo‗yna yoqalarni yoqa o‗miziga o‗tqazish texnologiyasi? 
8. Yelimli qotirmalar nima maqsadda yopishtiriladi? 
9. Kiyim tikish texnologiyasi deganda nimani tushunasiz? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

109 
 
8-bob. BUYUMLARGA NAMLAB ISITIB ISHLOV BERISH 
 
8.1. Namlab isitib ishlov berish bosqichlari 
Kiyim tikish texnologik jarayonda namlab-isitib ishlov berishga katta ahamiyat 
beriladi.  Buyumni  sifati,  tashqi  ko‗rinishi,  shakli  ko‗p  jihatdan  namlab-isitib  ishlov 
berish  operatsiyalarini  to‗g‗ri  bajarilishiga  bog‗liq.  Namlab-isitib  ishlov  berish 
jarayonida gazlamalarga namlik, issiqlik va bosim bilan ta‘sir qilinadi. 
Bu jarayon uch bosqichdan iborat: 
1. Tolalarni namlik va issiqlik ta‘sirida namlatish. 
2. Bosim yordamida ma‘lum shakl berish 
3.  Issiqlik va bosim yordamida namlikni ketkazib kerakli shaklni puxtalash. 
Namlab isitib ishlov berish vaqtida issiqlik ta‘sirida tolalar orasidagi malekulalar 
bog‗lanishi  pasayadi  va  gazlamaga  shakl  berish  imkoniyati  oshadi.  Turli  xil 
gazlamalarda  kerakli  shaklni  berish  va  puxtalash  harorati  gazlamani  tola  tarkibiga 
bog‗liq.  Gazlamalar  tola  tarkibiga  qarab  ta‘biiy,  sun‘iy  va  sintetik  bo‗ladi.  Amorf 
(shaklsiz)  polimer  tolalar  uch  xil  fizik  holatda  bo‗ladi:  Shishasimon,  yuksak  elastik 
va yopishqoq-cho‗ziluvchan. Ta‘biiy tolalar faqat shishasimon va yuksak elastik fizik 
holatlarda  bo‗ladi.  Yopishqoq-cho‗ziluvchan  holatga  ularo‗tmaydi,  bu  holatda  ular 
kuyadi.  Shishasimon  holatda  deformatsiya  kam  va  yo‗qoluvchan  bo‗ladi.  Ma‘lum 
holatdan  boshlab  (Tm  dan)  polimer  materiallar  yuksak  elastik  holatga    o‗tadi.  Bu 
holatda  kerakli  deformatsiyaga  erishish  mumkin.  T1  dan  T2  xaroratda  deformatsiya 
o‗zgarmaydi.  Shuning  uchun  T1  dan  ortiq  qizdirish  befoyda,  chunki  deformatsiya 
o‗zgarmaydi vaqt va energiya sarflanadi. Namlab-isitib ishlov beriladigan gazlamalar 
ma‘lum  darajada  namlanadi.  Namlik  tolalar  orasiga  singib,  issiqlik  ta‘sirida  bug‗ga 
aylanadi.  Issiq  bug‗  yordamida  malekulalar  orasidagi  bog‗lanish  kamayadi  va 
gazlamaga kerakli shaklni berish osonlashadi. Hosil qilingan shaklni puxtalash uchun 
gazlamadan  namlik  yo‗qotilish  kerak.  Buning  uchun  gazlamalar  ma‘lum  vaqt 
qizdiriladi,  so‗ng  sovitiladi.  Sovitilgan  gazlama  shishasimon  holatga  qaytadi. 
Namlab-isitib  ishlov  berish  vaqtida  gazlamaga  mexanikaviy  ta‘sir  ko‗rsatiladi. 
Shunday kilib, gazlamaga namlab isitib ishlov berish issiqlik, namlik, bosim ma‘lum 

---

110 
 
vaqtda  ta‘sir  etiladi.  Bu  ko‗rsatkichlar  namlab-isitib  ishlov  berishni  asosiy 
parametirlari  hisoblanadi.  Ular  bir–biri  bilan  bog‗liq.  Masalan,  namlik  va  harorat 
ortsa, namlab isitib ishlov berish vaqti kamayadi, agar dazmollash vaqti ortsa, issiqlik 
va  bosim  kamayadi.  Namlab  isitib  ishlov  berish    haddan  tashqari  yuqori  haroratda 
bajarilsa  gazlamani  pishiqligi,  chidamligi  va  rangi  o‗zgaradi.  Gazlamani  yuqori 
xarorat ta‘siriga chidamliligi gazlamani issiqbardoshligi deb ataladi. Bu  harorat turli 
gazlamalar  uchun  har  xil  buladi.  Yukorida  aytilganlarni  e‘tiborga  olib  turli  xil 
gazlamalar uchun namlab–isitib ishlov berish ishlarining tartibi belgilangan.