O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi kurs ishi mavzu: XXI boshlarida buyuk britaniya ichki siyosati

II. ASOSIY QISM
Buyuk Britaniya iqtisodiy rivojlanish ko‘rsatkichlari bo‘yicha XXI asr boshlarida ham dunyoning rivojlangan davlatlari qatorida turardi. 
Uning iqtisodi ancha baquvvat edi. Ishlab chiqarish bo‘yicha dunyoda AQSh, 
Yaponiya, GFR va Fransiyadan keying 5-o‘rinni egallagandi.
Buyuk Britaniyaga investetsiya kiritish bo‘yicha AQSH yetakchi o‘rinni 
egallardi. AQSH, Yaponiya va GFR London shahrini jahon moliya markazi deb 
hisoblardi. Buyuk Britaniya chet davlatlarda banklari va sug‘urta kampaniyalariga 
ega edi. Ingliz funt-sterlingida jahonda amalga oshirilayotgan savdoning beshdan bir qismi shu pulda amalga oshirilmoqda edi. 2008-yil AQSHda boshlangan hududiy inqiroz dunyoda globallashuv jarayoni jadal suratlar bilan ommalashayotgan bir sharoitda u xalqaro moliyaviy inqirozga aylanib ketdi. Buning natijasida jahon ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari keskin ravishda tusha boshladi, ishsizlik haddan ziyod darajaga ko‘tarilb ketdi narx navoning ham birdaniga keskin ravishda o‘zgarishiga olib keldi.
Buyuk Britaniya xalqaro iqtisodiy inqiroz davrida iqtisodiy sohada bir qancha choralarni qo‘llashga harakat qilib ko‘radi. Davlat iqtisodiyotini izga tushirish uchun quyidagi muammolarni yechimini topish zarur edi.
1.Buyuk Britaniyaning asosiy iqtisodiyot ko‘rsatkich darajalarini tartibga solish lozim. 
2.Iqtisodiy inqiroz davrida Buyuk Britaniya iqtisodini analiz qilish. 
2008-yil 9-15-noyabr kunlari Jahon iqtisodiyotidagi bo‘layotgan 
ahvolning qisqacha sharhi: Buyuk Britaniya tashqi savdo balansi iqtisodiy inqiroz tufayli sentyabr oyida sezilarli darajada qisqardi. Bu oldindan iqtisodchilar tomonidan kutilgan holat edi . Sentyabr oyidagi ko‘rsatkich avgust oyiga qaraganda yomon emasdi. Davlatga asosiy foyda keltirayotgan sohalardan biri bo‘lgan neftning narxi jahon bozorida keskin ravishda tushub ketdi. Bu holat sentyabr oyida sodir bo‘ldi. Buning ustiga funt-sterling kursining tushub ketishi Buyuk Britaniyaning eksport sektorining bir joyda qotib qolishiga sabab bo‘ldi. Davlatda ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari oktyabr oyida sentyabrga qaraganda 1 % pastga qarab tushub ketdi.
RICS ning ma‘lumotiga qaraganda Buyuk Britaniyada uy-joylar narxi oshdi. Shunday bo‘lsa ham oktyabr oyida bu holat juda past ko‘rsatkichni qayd qildi, yani 81,8 % ni shundan turar joy sotish hajmi hisob-kitobi bo‘yicha 30 yillik davr mobaynida rekord darajani ko‘rsatdi. 2008-yilning oktyabr-sentyabr oylaridagi ishsizlik darajasi 2002-yil mart oyidan beri aniqlangan eng yuqori darajadan ham ancha yuqoriga ko‘tarildi. Shunday qilib bu vaqtda mamlakatdagi ishsizlar soni bo‘yicha 16 yil oldingi holatga yetdi. Buyuk Britaniyadagi bu holat yanada achinarli ahvolga kelib qolishi mumkin edi. Oktyabr oyining birgina seshanbasining o‘zida 5ming kishini ishdan bo‘shatilganligini rasman e‘lon qilingan edi.
Qator yirik kampaniyalar, Virgin Media, Taylor Wimpey va Glaxo Sminth Kline; hafta oxirida 6 % ishchilarini ishdan bo‘shatishini mo‘ljallayotganini elon qildi. 
2008- yil 24-noyabrda Buyuk Britaniya qo‘shilgan qiymat solig‘i vaqtinchalik 2,5 % ga , Punkpida 15 % gacha tushadi deb elon qildi. Bu talabni olg‘a surgan shaxs Buyuk Britaniya moliya vaziri Alister Darling bo‘ldi
2008-yil 14-noyabrda Buyuk Britaniyaning Royal Bank of Scotland (RBS) dunyo bo‘yicha o‘z xodimlarining 3 minga yaqinini ishdan bo‘shatishni mo‘ljallayotganligini bayon qildi.
2008-yil 30-noyabrdan-6dekabrgacha jahon iqtisodiy inqirozi sharxi: Buyuk Britaniyada ipoteka bozori tushub ketish jarayoni muttasil davom etmoqda edi. Oktyabr oyida banklardan kredit olishga berilgan arizlar soni bo‘yicha 10yillikdagi eng yomon ko‘rsatkichni qayd edi. Bu davrda ham turar-joyning narxlari narxlari keskin ravishda pastga qarab tushub ketishi kuzatilmoqda edi. Bu vaqtdagi holat bo‘yicha uy-joyning narxi 2007-yilning shu davridagiga qaraganda qaraganda 8,1 % ni tashkil qilardi. Buyuk Britaniyada inqiroz davrida qurilish sohasida ham ahvol ancha og‘ir vaziyatda edi. 2008-yilning noyabr oyidagi holat bo‘yicha bu sohadagi yaqin davr ichidagi tarixiy minimum natijani ko‘rsatdi. Nihoyat KRMGREC tekshiruvi mehnatga to‘lanadigan haq darajasini pasayishining rekord darajasini ko‘rsatdi. Noyabr oyida ish beruvchilar va ishchilar o‘rtasidagi tuzilgan shartnomalar rekord darajada bekor qilindi.
Banklar kredit berish shartlarini ancha qiyinlashtirib yubordi bu esa
hukumatning qattiq noroziligiga sabab bo‘ldi. Gaznachilik rahbari Darling kichik-
biznes va uy xo‘jaligini uchun berilayotgan kreditlarga qo‘shimchasiga nohaq 
shartlarning qo‘yilishini to‘xtatilmasa ularga berilayotgan huquqlarni bir qancha 
tomonlardan cheklab qo‘yish mumkinligini takidlab o‘tdi. Hukumat bunga 
bankalarni sotib olish yo‘li orqali erishishni maqsad qilgandi. Bosh vazir Braun 
milliylashtirishdan chetda qolayotgan mustaqil banklarga yaqin ikki yil ichida o‘z 
faoliyatlarini ijobiy tomonga o‘zgartirmasa ular ham milliylashtirilishi 
mumkinligiga shama qilib o‘tdi.
2008-yilning 21-27-dekabr kunlari uchun jahon moliyaviy inqirozining sharxi: Buyuk Britaniya iqtisodi bu vaqtda ancha qiyin ahvolga kelib qoldi .Joriy yilning o‘tgan choragiga qaraganda iqtisod 0,6 % ga qisqardi. Bunaqasi oxirgi 18 yil mobaynida kuzatilmagan edi. Buyuk Britaniyaning bank assotsiatsiyasining baholashicha noyabr oyida ipoteka kreditlari berish keskin darajada tushishi davom etardi. Agar oktyabr oyida bu ko‘rsatkich 11,2 % ga tushgan bo‘lsa kelasi oyda bu ko‘rsatkichlar 19,1 % ga yetdi. RICS tahliliga asosan 2009-yilda turar-joy narxi o‘rtacha yana 10 % ga tushub ketishi kuzatilishi mumkin edi. Umumiy arzon-lashuvi darajasi esa 25 % ga borishi mumkin edi. Ishsizlik rekord darajaga ko‘tarildi. . Independentning yozishicha hukumat ekspertlarining fikriga qaraganda yangi yildan so‘ng ko‘p ish beruvchilar o‘zlarining qisqartirishlar ro‘yxatini e‘lon qilishni kechiktirishi mumkin edi. Hukumat vakillari bir qancha chora tadbirlarni amalga oshirish yo‘llarini ko‘ra boshladi . Bir qancha yirik kompaniyalar bankrotlik yoqasiga kelib qoldi. Hattoki mashxur Land Rover kampaniyasi ham iqtisodiy inqirozdan jiddiy zarar ko‘rishi natijasida o‘z ishchilarining malum qismini bo‘shatish mumkinligini elon qildi. Ernst&Young kampaniyasi Londonda misli ko‘rilmagan darajadagi chegirmalarda o‘z mahsulotlarini sota boshladi. U o‘z mahsulotlarini 40 % chegirma hisobida sotmoqda edi. Buning natijasida ko‘plab aholi bu kampaniya mahsulotlarini xarid qila boshladi.
2008-yil 27-dekabrida Wolworthsning oz emas ko‘p emas naq 200 ta 
sepermarketlari yopildi. Bunga butun dunyoda bo‘layotgan iqtisodiy inqiroz ta’siri edi. Bu supermarketlar shu yilning shanba kuni o‘z xaridorlariga oxirgi marta o‘z eshiklarini ochgandi. Bankrot bo‘lgandan keyin uning aksiyalarining katta qismini Deloitte egalladi. Bu unvermarklarda asosan bolalar o‘yinchoqlari kitoblar,
keng iste’mol mahsulotlari va bayram sovg‘alari sotilardi. Iqtisodiy inqiroz Buyuk Britaniya iqtisodini ikki baravar orqaga ketishiga sabab bo‘ldi .Bu butun dunyoni larzaga solgan moliyaviy inqiroz sababli Buyuk Britaniya ahosiga ham o‘z tasirini o‘tkazdi. Bu inqiroz tufayli Buyuk Britaniyada boy yashovchi aholining soni keskin darajada kamayib ketdi. Sunday Times nomli ingliz gazetasi bunday ahvolga tushub qolgan boylarning ro‘yxtini tuzish ishlarini boshlab yubordi.
Buyuk Britaniyaning butun boy fuqarolari bu inqrozda o‘zlarining boyliklarining 50 % qismini yo‘qotdi. Bu tahminan 412,8 mlrd funt-sterling miqdoriga to‘g`ri kelardi. Bu ahvol 2008-yilning oxiriga kelib 200 mlrd funt-stersterlingni tashkil qildi. Inqiroz sababli ko‘plab ishbilarmonlar juda katta moliyaviy zarar ko‘rdi. Bunga misol sifatida sport anjomlarini ishlab chiqaradigan kampaniya egasi Tom Xanter inqiroz tufayli o‘zining 1,05 mlrd funt-sterling qiymatiga ega bo‘ldi boyligi 750 mln funt-sterlingga tushub qoldi. Bundan tashqari Easyvet aviokampaniyasi egasi ser Stelios Ioin bu vaqtga kelganda 300 mln funt-sterling zarar ko‘rdi .Bir yil oldin Bir yil oldin uning moliyaviy ahvoli juda yaxshi bo‘lib butun boyligi 812 mln funt sterling qiymatida baholangan edi .Moliyaviy inqiroz sababli sterling qiymatida baholangan edi. ko‘p sohalar kabi ko‘ch-mas mulk oldi sottisi bilan shug‘ullana - digan kampaniyalar ham yetarli darajada zarar ko‘rdi. Bu kampaniyalarda qisqartirish qaryib 90 % gacha borib yetdi. Buyuk Britaniyaning iqtisodiy ahvoli boshqa rivojlangan davlatlarga qaraganda ancha yomonlashdi. 2009-yilda Buyuk Britaniyada yashash tarzi keskin ravishda tushub ketdi. Oksfordning Economics konsaltining olib borgan tekshiruvlari natijasida yaqin yillardagi Buyuk Britaniyaning aholining turmush tarzining eng past ko‘rsatkichi ekanligi to‘grisida xabar tarqatdi. 2007-yilda Buyuk Britaniya iqtisodi o‘z cho‘qqisining yuqori nuqtasiga chiqqan bo‘lib shu davrida davlatda aholi jon boshiga taqsimlasa Viktoriya davridan keyingi eng yaxshi natijani ko‘rsatdi . Bu vaqtda aholi jon boshi-ga taqsimlaganda 35 ming 243 dollarda (23 ming 913 funt-sterling) tog‘ri keladi. Bu ko‘rsatgich AQSHda 46ming .373 dollar, Germaniyada 41,373 dollarni tashkil etardi.Buyuk Britaniya aholisi mamlakatda yashash tarzining keskin tushib ketganini yaxshi tushinishardi va bunday ahvol uchun noroziliklarini bildirishardi. Oksford economics direktori Edrian Kuper “ular endi boy odamlar qarshisida plyajlarda bo‘lishmaydi” deb yozadi. Bunday ahvol ayniqsa oddiy ishchilar qatlamiga juda katta zarba bo‘ldi.
Buyuk Britaniyadagi The Observer buyurtmasiga ko‘ra Orange kompaniyasining tekshiruvlari natijasida inqiroz tufayli mamlakatdagi kichik firmalarning qaryib yarmi o‘z xarajatlarini qisqartirdi va ishchilarning ko‘p qismini tufayli o‘zlarining oldingi darajasini tiklashlariga ishonmas edi. Bu inqiroz natijasida ko‘rilgan zararlarning qoplanishi uchun kamida ikki yil vaqt kerak bo‘lar-di degan tahmin oldinga surildi.2009-yil 5-yanvar Buyuk Britaniyada bir qancha yirik kampaniyalar inqiroz qurbonlari bo‘lishdi. Buyuk Britaniya keng iste’mol molari va oshxona jihozlarini ishlab chiqaruvchi yirik korxonalaridan biri Waterford Wedgwoodda ham inqiroz boshladi va vaqtincha o‘z faoliyatini to‘xtatishini elon qildi. Bu haqda BBC news agentligi xabar beradi. Bu kampaniyaning boshqaruv aparatida ham o‘zgarish bo‘ldi. Natijada uning mahsulotlari raqobatbardoshligi tushib keta boshladi, unga qarshi Osiyo davlatlarining kampaniyalari maydonga chiqa boshladi. Bu kampaniya o‘zining ish faoliyatining susaytirishi sababli ko‘plab ishchilarni ishdan bo‘shatishga majbur bo‘ldi. Bunday yirik kampaniyalar inqiroz sababli o‘z ishchilarining deyarli yarmini ishdan bo‘shatishga majbur bo‘ldi. Ishdan bo‘shagan ishchilar ish topish maqsadida ko‘chalarda namoyish harakatlarini boshlab yubordi.
22-dekabr 2008-yil-10-yanvar 2009-yil davomida johon moliyaviy inqirozning Britaniyaga tasiri:
Buyuk Britaniyada bu vaqtda ham turor joylarning narxi tushushi davom etardi. 
Nationwide tekshiruvlariga qaraganda dekabr oyining o‘zida 2,5 % pastga qarab tushub ketdi. 2007-yilning shu oyiga nisbatan solishtiradigan bo‘lsa bu ko‘rsatkich 15,9 % ga past edi. Bu davrda davlatda sanoat ishlab chiqarish darajasi oktyabr oyiga nisbatan noyabr oyida 2,3 %ga tushub ketdi. Qayta ishlash sanoati esa bu davr oralig‘ida qaryib 2,9% ko‘rsatkichida qarab pastladi.
Buyuk Britaniyada bunday pastlash deyarli 30 yil oldin ya`ni 1978 -yilda qayd etilgan bo‘lib shundan beri bu darajaga yetmagan edi. To‘g`ri dekabr oyiga kelganda ishlab chiqarish sohasi salgina bo‘lsada o‘zini o‘nglab olishga ulgurdi, biroq shunday bo‘lsada inqiroz sababli ular juda ko‘p moliyaviy zarar ko‘rganligi sababli rekord darajada ish o‘rinlarini qisqartirishga majbur bo‘ldi. <sup>1</sup>
Nationwide fikriga qaraganda, 2008-yilning oxirida iste’molchilarning kayfiyati ham shu darajada yomonlashib qolgan ediki ular faqatgina o‘zlariga zarur bo‘lgan narsalarni harid qilishga harakat qilardi. Inqirozga qaramay milonerlar o‘zlarinig yirik miqdordagi haridlarini amalga oshiraverdi. Buyuk Britaniya bosh vaziri Gordan Braun o‘zining yangi qarorini chiqardi . Unda moliya tizimini qutqarish qutqarish uchun banklardan kredit berish ishlarini yaxshilash zarurligi bayon etilgan edi.Hukumat rahbari bo‘lgan Braun banklarga qarata shunday fikr bildirdi “ertaga siz banklarda kreditlash tizimini tiklash, kreditlash tizimini oshirish bu nafaqat kredit olgan mijozlar foydasiga balki, siz banklarga ham juda katta foyda keltirardi. Bunday siyosat yuritish natijasida banklar iqtisodiy inqiroz sharoitida o‘z faoliyatini to‘xtatib qoymaydi” deydi.
Inqiroz sabab Buyuk Britaniyada xususiy maktablari milliylashtirildi. Iqtisodiy-inqiroz natijasida jabr ko‘rgan xususiy maktablarni Buyuk Britaniya hukumati milliylashtirdi. Bu haqda The Guardian gazetasi xabar berardi.Milliylashtirilgan maktablar davlat hukumati tomonidan olib borilgan oqilona siyosat natijasida samarali faoliyatini davom ettiraverdi. Davlat bu makatablarni milliylashtirgandan keyin bir qancha tadbirlarni amalaga oshirdi oshirdi. Maktablarning hisobiga yetarlicha mablag`lar o‘tkazdi, o‘qituvchilarning malakasini oshirishga ham alohida e’tibor qaratdi.2009-yil 8-14-fevralda jahon iqtisodiy inqirozining ahvoli. Britan savdo hajmi iqtisodiy inqiroz sababli dekabr oyidayoq importning tushushi sababli anchagina qisqargandi. Shu yilning yanvar oyining o‘zida 80 ming kishidan ziyodroq kishi ishdan bo‘shatildi. Bu jihat bo‘yicha ko‘rsatkich 10 yillik ko‘rsatkichni qayd etdi. RICS ma`lumotiga ko‘ra yanvar oyida turar joylar narxi rekord darajada ya`ni 10 % pastga tushib kedi. Davlatda chakana savdo hajmi o‘sdi, bunga sabab qilib keng iste'mol mollarining qimmatlashuvi bo‘ldi .
22-28-fevralda Buyuk Britaniya ahvoli. Bu davrda ham davlat iqtisodiyoti og`ir ahvolda edi. Ishlab chiqarish bu vaqtda ham keskin ravishda pastlashini davom ettirayotgandi. Banklardan olinayotgan ipoteka kreditlash tizimi ham juda past edi. Davlat iqtisodi boshi berk ko‘chaga kirib qolgan bir sharoitda turar-joy savdosi ham izdan chiqib ketdi. Nationwidening bergan ma’lumotiga ko‘ra 12 oy ichida mamlakatda turar-joylarning narxi 17,6 % ga arzonlashgandi. Bu davrga kelib mamlakatda chakana savdo inqiroz sababli pastlay boshladi. Fevral oyida ham banklarning ahvoli xavas qilar darajada emasdi. Shunday bo‘lsada bu banklarning kattagina aksiyasi o‘z navbatida davlat ixtiyoriga o‘ta boshladi.
Buyuk Britaniya yuristlari moliyaviy inqirzoda boyishdi. Davlatda moliyaviy inqiroz bo‘layotgan bir vaqtda yuristlarga bo‘lgan talab oldingi davrga qaraganda oshib ketdi. Natijada huquqshunoslar o‘zlarining xizmat ko‘rsatish narxini qimmatlashtirib soatiga 1000 funt-sterling miqdorida belgiladi. Bu haqida Bloomberg xabar berishicha bu davrda mamlakatda o‘rtacha ish haqi 550 dan 800 funt-sterling miqdorida edi .Jahon moliyaviy inqirozi Buyuk Britaniyada edi. iqtisodini deyarli izdan chiqarib yubordi. 2008-yilda boshlangan iqtisodiy inqiroz deyarli barcha sohalarga o‘z salbiy ta`sirini o‘tkazdi. Mamlakatning ishlab chiqarishi izdan chiqib ketdi
Ekspertlar olib borgan ishlari natijasida mamlakat ishlab chiqarishini birgina 2008-yilning o‘zidayoq 20% ga tushib ketganligini bayon qiladi . Bu esa 1,5 mlrd zarar ko‘rganligini bildirardi. Bundan tashqari mamlakatning barcha sohalari rekord darajada zarar ko‘rmoqda edi.
Buyuk Britaniyaning Iqtisodiy inqiroz va EI dan chiqishi:
2008 yildagi pasayish Buyuk Britaniyaning milliy iqtisodiyotiga ta'sir qildi. Bu moliya sektori uchun ahamiyatga ega. Uy-joy narxining pasayishi, yuqori iste'mol qarzi va global iqtisodiy inqiroz mamlakat ichki muammolariga qo'shildi. Bu ishchi partiyani moliyaviy bozorlarni rag'batlantirish va barqarorlashtirish bo'yicha choralar to'g'risida o'ylashga majbur qildi.
2010 yilda Kameron boshchiligida yangi hukumat tuzilib, ularning aksariyati konservatorlar edi. Davlat byudjeti defitsitiga va qarzning yuqori darajasiga qarshi kurashish maqsadida dastur ishlab chiqildi. Biroq, bu muhim natijalarga olib kelmadi. 2015 yil o'rtalaridan boshlab byudjet kamomadi Buyuk Britaniya yalpi ichki mahsulotining 5,1 foizini tashkil etdi. Bu G-7 davlatlari orasida eng yuqori ko'rsatkichlardan biridir. 2012 yilda iste'mol xarajatlari va investitsiyalarning past darajasi iqtisodiyotga salbiy ta'sir ko'rsatdi, lekin yalpi mahsulot 2013 yilda 1,7% va 2014 yilda 2,8% ga o'sdi. Bu uy-joy bozorida narxlarni tiklash va iste'mol xarajatlarining o'sishi bilan bog'liq.
2015 yil boshidan beri Angliya Banki yalpi ichki mahsulotning o'sish sur'atlariga nisbatan asta-sekinlik bilan boshlanib, iqtisodiyotning ahvoli tufayli rekord past bo'lgan foiz stavkalarini oshirdi. Shunga qaramay, Bryussel byurokratiyasi va migratsiya oqimining umidsizliklari sababli, 2016 yil 23 iyun kuni Buyuk Britaniya fuqarolari Evropa Ittifoqidan chiqib ketish uchun ovoz berdi. Mamlakat iqtisodiyotini Yevropa Ittifoqidan bevosita ajratish ko'p yillar talab qilishi mumkin, ammo bu voqea boshqa mamlakatlarda bunday referendumlarni o'tkazish uchun muhim omil bo'lishi mumkin. Bu Buyuk Britaniya va Yevropa Ittifoqining iqtisodiyotiga qanday ta'sir qilishi mumkinligi hali ham shubhalanmoqda.²
Davlat iqtisodiyotining asosiy ko'rsatkichlari quyidagilardan iborat:
Buyuk Britaniyaning aholisi 64066222 kishi.
Ulardan 15% kambag'allik chegarasidan pastda yashaydi.
Nominal yalpi ichki mahsulot 2 849 trillionAQSh dollarini tashkil qiladi (dunyoda 5-o'rin), xarid qobiliyati pariteti 2,679 (9-o'rin).
2016 yilda iqtisodiyotning o'sishi 2,1 foizni tashkil etadi.
Aholi jon boshiga YaIMning nominal qiymati - 43770 AQSh dollari (dunyoda 13-o'rinda), xarid qobiliyati pariteti bo'yicha - 41158 (27).
Ishsizlik darajasi 4,9% ni tashkil qiladi.
Yildan yilga Buyuk Britaniyaning yalpi ichki maxsuloti :
2015 yilda yalpi ichki mahsulot 2848,76 milliard AQSh dollarini tashkil etdi. Bu dunyo miqyosidagi ulushi 4,59% ni tashkil etadi. Buyuk Britaniyaning yalpi ichki mahsulotining yuqori o'sish sur'atlari 1970-yillarning boshlarida bo'lgan. Yalpi ichki mahsulot yiliga 6,5 foizga oshishi mumkin. 1990 yillar boshida iqtisodiyot yiliga 4% ga o'sdi. 1992 yildan 2007 yilgacha YaIM o'rtacha 2,68% ga o'sdi. 1960-2015 yillar mobaynida o'rtacha yalpi ichki mahsulot 1081,01 milliard dollarni tashkil etdi. 1960 yilda rekord past ko'rsatkich qayd etilgan.
So'nggi to'rt yilda Buyuk Britaniya G-7 mamlakatlar orasida eng tez rivojlangan iqtisodiyot sifatida tanilgan. U eng kam ishsizlik va inflyatsiya darajasiga ega. Uning iqtisodiyoti hozirgi kunda Yevropa Ittifoqidagi eng barqaror davlatga o'xshaydi. Biroq, Yevropa Ittifoqidan chiqish bo'yicha referendum natijalari e'lon qilingandan so'ng, funt sterling darajasi rekord darajada past bo'ldi. Iqtisodiyotga EIdan chiqish qarorini kuchaytirish yoki aksincha, salbiy ta'sir kelajakka dalolat beradi.
Buyuk Britaniya yalpi ichki maxsulotining tarkibi:
Qishloq xo'jaligi yalpi ichki mahsulotning 1 foizdan kamrog'ini tashkil etadi. U jadal va yuqori mexanizatsiyalashgan. Ushbu sektor Birlashgan Qirollikning iqtisodiy faol aholisining 1,5 foizini tashkil qiladi. Qishloq xo'jaligining qariyb uchdan ikkisi chorvachilikda. Evropa Ittifoqi dasturi tomonidan subsidiyalanadi. Baliq ovlash ham katta ahamiyatga ega. Sanoatda ishchi kuchining 18,8% ish bilan band. Bugungi kunda ushbu sanoat asta-sekin o'z ahamiyatini yo'qotmoqda.
Buyuk Britaniya sanoati YaIMning 21 foizini tashkil qiladi. Eng muhimi, xizmat ko'rsatish sohasi. Ishchi yoshdagi aholining katta qismi ishlaydi. Bu YaIMning 78,4 foizini tashkil etadi. Eng muhimi, moliyaviy xizmatlardir. Shuning uchun Buyuk Britaniya yaqinda yuzaga kelgan global iqtisodiy inqiroz paytida katta yo'qotishlarga duch keldi. London muhim moliyaviy markazdir. Ikkinchi o'rin aviatsiya-kosmik sanoati hisoblanadi. Uchinchisi - Buyuk Britaniyaning farmatsevtika sanoati.
MINTAQAVIY BO'LIM
London Evropaning eng katta yalpi ichki mahsulotiga ega shahar. Birlashgan Qirollikda iqtisodiy rivojlanish nuqtai nazaridan mintaqalar o'rtasida sezilarli farqlar mavjud. Aholi jon boshiga to'g'ri keladigan YaIM hajmi bo'yicha Angliya va Shotlandiya janubi-sharqida. Eng kambag'al mintaqa - Uels. Evropa Ittifoqidagi o'nta eng boy hududlardan ikkitasi Buyuk Britaniyada joylashgan. Birinchidan - London. Ushbu shahar aholisining yalpi ichki mahsuloti 65138 evroni tashkil qiladi.
Ettinchi o'rinda - Berkshir, Bukingemshir va Oksfordshir. Bu erda aholi jon boshiga to'g'ri keladigan YaIM hajmi 37379 evroni tashkil qiladi. Edinburgh kabi London, Evropaning eng yirik moliya markazlaridan biri. Bunga qaramasdan, Cornwall aholi jon boshiga eng kam qo'shilgan qiymatga ega. Mintaqada 2000 yildan beri Yevropa Ittifoqi tomonidan qo'shimcha mablag'lar qabul qilinadi.³
XALQARO TASHKILOTLAR
1973 yildan 2016 yilgacha Evropa Ittifoqining eng faol a'zolaridan biri Buyuk Britaniya edi. Mamlakat iqtisodiyoti ushbu uyushma bilan bog'liq. Biroq, 2016 yil iyun oyida Buyuk Britaniyaning aholisi umumiy referendumda Evropa Ittifoqidan chiqib ketishga qaror qilishdi. A'zolikni rad etish jarayoni bir necha yil davom etishi mumkin. Bundan tashqari, Buyuk Britaniya Millatlar Hamdo'stligi, BMT, XVF, OECD, Jahon Banki, Jahon Savdo Tashkiloti, Osiyo infratuzilmasi investitsiyalari banki. 2001-2002 yillarda neftning yuqori narxlari zarur materiallarni sotib olish narxining oshishiga olib keldi. Bu holat, shuningdek, funtning kuchli kursi Britaniya sanoatidan o'z pozitsiyasini saqlab qolish uchun katta sa'y-harakatlarni talab qildi. xalqaro bozor... Ushbu davrda yalpi ichki mahsulot o'sishining yuqori sur'atlariga qaramay, sanoat ishlab chiqarishi sezilarli darajada pasaydi. Xizmat ko'rsatish va sanoat o'rtasidagi tafovut yanada kengaydi
Texnik taraqqiyot va ishlab chiqarishni avtomatlashtirish ishchi kuchiga bo'lgan talabni kamroq ishchilar bilan qondirishni anglatadi. Oxirgi 20 yil ichida sanoatda foydalaniladigan ishchi kuchi ulushi 25 foizdan 14 foizga kamaydi. jami iqtisodiyotda band. Shu bilan birga, ular ishlab chiqarayotgan mahsulotlarning qo‘shilgan qiymati 35 foizga oshdi.
Ushbu qonuniyatlarni aks ettirgan holda, sanoatning YaIMdagi ulushi barcha etakchi mamlakatlarda pasayish tendentsiyasiga ega bo'lib, bu ish bilan band bo'lgan ishchilar ulushiga ta'sir qildi. sanoat sektori... Buyuk Britaniya yalpi ichki mahsulotidagi sanoat mahsulotlarining ulushi 1970 yildan beri deyarli ikki baravar kamaydi.
Buyuk Britaniya ko'plab turdagi kimyoviy mahsulotlarni ishlab chiqarish bo'yicha boshqa G'arb davlatlaridan (AQSh, Yaponiya, Germaniya) ortda qolmoqda.
Konchilik. Buyuk Britaniya rux, qo'rg'oshin va ohaktoshning asosiy yetkazib beruvchisi hisoblanadi. Bundan tashqari, mamlakatda kumush, mis, temir rudasi va kaliy zaxiralari mavjud. Yiliga 2000 tonna qoʻrgʻoshin va qalay ishlab chiqariladi. 2001 yilda 890 ming tonna kaliy, 14,6 million tonna qumtosh, 104,6 million tonna qum-shag'al, 95,7 million tonna ohaktosh qazib olindi.
Ko'mir sanoati hozir pasaymoqda. Sanoatni milliylashtirish va uni qayta qurishga qaramay, ishlab chiqarish darajasi pasayib ketdi. Ushbu pasayish mamlakat yoqilg'i-energetika balansining neft, gaz va atom energetikasi ulushining oshishi bilan bog'liq.
Muvaffaqiyatli rivojlanmoqda Oziq-ovqat sanoati. ning ulushi yengil sanoat. Sanoatlardan to'qimachilik sanoati trikotaj va sun'iy tolalar ishlab chiqarish ko'paymoqda. To‘qimachilik sanoatidagi inqirozning asosiy sabablari ichki va tashqi bozorda sotish muammosining keskinlashuvidir.
Neft va gaz sanoati. 1960-yillarda Shimoliy dengiz kontinental shelfida neft va gazning katta zaxiralari topilgan. Bu Buyuk Britaniyani uglevodorodlarning muhim eksportchisiga aylantirdi. 2002 yil iyun oyida Shimoliy dengiz Bazzard konidagi neft zaxiralari 1,1 milliard barrelga baholandi. Buyuk Britaniyaning umumiy neft zaxiralari 5 milliard barrelga etadi. 25 ga yaqin dengizda neft va gaz quduqlari ishlamoqda, ularning aksariyati Shimoliy dengizda, shu jumladan Brent va Fortis konlarida joylashgan. 2000 yil oxirida Blayden va Blenxaym konlarida ishlab chiqarish to'xtatildi. Shimoliy dengizda neft qazib olish boshqa mamlakatlarga qaraganda qimmatroq.
2001 yil iyul oyida Neft va gaz boshqarmasi to'rtta yangi konni - Xeyli Xenni Kestrel va Otterni o'zlashtirishga ruxsat berdi. Angus konidan qazib olishni qayta boshlash tasdiqlandi.
2002 yildaneft qazib olish kuniga 2,53 million barrelgacha (2000 yilda kuniga 2,75 barrel) kamaydi. Kelgusi o'n yil ichida neft zaxiralari qisqarishi sababli neft sanoati qisqarishi kutilmoqda.
Neft sanoatining katta qismi xususiy mulkdir. BP (ishlab chiqarishning 40%) va Enterprise (eng yirik mustaqil). neft kompaniyasi). 2000-2001 yillarda Britaniya-Borneo va Lasmo Italiyaning Eni kompaniyasi tomonidan sotib olingan.
Neft ishlab chiqarishning katta qismi eksport qilinadi; shu bilan birga, qayta ishlash uchun arzonroq va past sifatli Yaqin Sharq nefti import qilinadi. Buyuk Britaniyaning neftni qayta ishlash sanoati jahon neftni qayta ishlash quvvatining 2,4% ni tashkil qiladi.
Atom energetikasi Buyuk Britaniyada Frantsiya va Germaniyaga qaraganda oddiyroq o'rinni egallaydi - butun elektr energiyasining atigi 20 foizi atom elektr stantsiyalarida ishlab chiqariladi.
Buyuk Britaniyadagi elektr stansiyalarining quvvati 70 million kVt ga etadi: 80% issiqlik elektr stansiyalarida, 18% atom va 2% gidroelektrostansiyalarda ishlab chiqariladi.
1990 yilda barcha yadroviy bo'lmagan elektr stantsiyalari hukumat tomonidan Milliy Power (2000 yildan - International Power and Innogy Holdings) PowerGen ScottishPower va Scottish HydroElectric o'rtasida taqsimlangan, keyinchalik ular xususiylashtirilgan.
1995-1996 yildan keyingi davrda. atom elektr stansiyalarining aksariyati xususiylashtirildi.
Britaniya energetika sohasida tabiiy gaz tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda: uning tasdiqlangan zahiralari va ishlab chiqarish hajmi doimiy ravishda o'sib bormoqda. Hukumat siyosati milliy energetika tarmog'i tarkibida ko'mirni tabiiy gazga bosqichma-bosqich almashtirishga qaratilgan. Asosiy vosita sanoatni xususiylashtirish bo'lib, bu gaz narxining pasayishiga va gaz etkazib berishning oshishiga olib keldi.
Tabiiy gazning o'rganilgan zahiralari (2002) 760 mlrd.m3 dan oshadi. m.Yillik ishlab chiqarish 100 mlrd.m3. m.Tabiiy gazning haqiqiy zaxiralari 1000 milliard kub metrdan oshishi kutilmoqda.
Gaz zahiralarining asosiy ulushi Shimoliy dengiz va Irlandiya dengizining janubiy gaz havzasida to'plangan. Buyuk Britaniya Norvegiya bilan Frigg konlarini (2004 yilda yopiladi) va Statfyordni o'zlashtirish ustida ishlamoqda. 2001 yil o'rtalarida Norvegiya gazi Buyuk Britaniyaga etkazib beriladigan Westerled gaz quvuri ishga tushirildi. 2001 yilda monopol gaz kompaniyasi bo'lgan British Gasni xususiylashtirish yakunlandi.
2000-2001 qishloq xo'jaligi daromadlari 30% ga kamaydi.Asosan, Buyuk Britaniyaning qishloq xo'jaligi siyosati Evropa Ittifoqining umumiy Evropa qishloq xo'jaligi siyosatiga mos keladi, unga muvofiq Evropada, birinchi navbatda, qishloq xo'jaligi mahsulotlarining yagona bozori mavjud; ikkinchidan, yevropalik qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilariga yevropalik bo‘lmagan qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilariga nisbatan imtiyozlar beriladi, uchinchidan, Yevropa Ittifoqiga a’zo davlatlar bu siyosatni moliyalashtirishda ishtirok etadilar.
Baliqchilik Britaniya ham tanazzulga yuz tutdi. Yillik ovlash o'rtacha 750 ming tonnani tashkil qiladi. Yillar davomida Shimoliy dengiz, Irlandiya dengizi, Skagerrak va Shotlandiyaning g'arbiy qismidagi suvlarda treska zaxiralari kamayib bormoqda. 2002 yil oktyabr oyida baliq zahiralari eng past darajadan pastga tushdi.
So'nggi paytlarda Buyuk Britaniyada qishloq xo'jaligi yalpi ichki mahsulot ishlab chiqarishda o'z mavqeini pasaytirdi, ammo shunga qaramay, u mamlakatning oziq-ovqatga bo'lgan ehtiyojining katta qismini qoplaydi, yuqori mahsuldorlik va intensivlik bilan ajralib turadi. Bug‘doyning o‘rtacha hosildorligi gektariga 60-74 sentnerni tashkil etdi.
Turizm Buyuk Britaniya iqtisodiyotining eng muhim tarmoqlari orasida o'rin egallaydi. Bu sanoat yalpi ichki mahsulotning 4,5 foizini ishlab chiqaradi. Buyuk Britaniya sayyohlik daromadi bo‘yicha dunyoda AQSh, Ispaniya, Fransiya va Italiyadan keyin beshinchi o‘rinda turadi.
Jahon iqtisodiy inqirozi va mamlakatning ichki iqtsodiy axvoli Buyuk Britaniyaga juda katta ta‘sir ko‘rsatdi. Buyuk Britaniya iqtisodiy holati keyingi davrlarda o‘zini tiklab olishiga qaramay mamalakatda ro‘y bergan tabbiy va biologik holatlar iqtisodiyotga salbiy ta‘sir ko‘rsatdi. Hammaga ma‘lumki 2019-yil Xitoyda boshlangan COVID-19 faqatgina Osiyo da emas balki butun dunyo miqiyosida globall muammoga aylandi va bu Buyuk Britaniyani ham chetlab o‘tmadi. Bu paytda Buyuk Britaniya bosh vaziri Boris Jonson edi . 2019-yildan Buyuk Britaniyada boshlangan pandemiya mamlakatning iqtisodiy va ijtimoiy ahvoliga katta zarar yetkazdi. Mamlakatda epidemologik vaziyat izdan chiqti. O‘tgan bir yil ichida vaziyat normal holatga kelgan bo‘lsada 2021-yilning 27 -noyabr kuni yangi COVID-19 variantianiqlandi JSST tomonidan "Omicron" deb belgilandi va birinchi ikkita holat Buyuk Britaniyada aniqlandi. Boshqa chora-tadbirlar qatorida, hukumat Angliyada do'konlarda va jamoat transportida majburiy yuz qoplamalariga qaytishni e'lon qildi.
Noyabr oyi oxirida Buyuk Britaniyada COVID-19 dan vafot etganlar soni 145 398 nafarga yetdi. 46,3 million kishi ikki dozali vaktsina olgan, 18,6 million kishi esa uchinchi, kuchaytiruvchi dozani olgan.
2021 -yil 8 -dekabr - Hukumat COVID-19 ning Omicron variantining ko'payib borayotgan holatlariga qarshi kurashda "B rejasi" ni e'lon qildi - iloji boricha uyda ishlash, yuz qoplamalaridan uzoq vaqt foydalanish va NHS Covid Pass yoki olomon tadbirlarga kirish uchun salbiy test . 100 ga yaqin konservativ deputat choralarga qarshi chiqqaniga qaramay, reja 14 dekabrda parlament tomonidan ma'qullangan.
2021-yil 11 dekabr - Daily Mirror nashri Bosh vazir Boris Jonsonning 2020-yil 15-dekabrda Dauning-stritdagi ikki hamkasbi bilan virtual Rojdestvo viktorinasida, mamlakatda uy-roʻzgʻor aralashtirishni taqiqlovchi COVID-19 blokirovkasi qoidalariga amal qilgan paytda, sizdirilgan suratini chop etdi.
12 dekabr - Boris Jonson Buyuk Britaniyani "Omikronning to'lqinli to'lqini kelayotgani" haqida ogohlantirdi va dekabr oyi oxirigacha 18 yoshdan oshgan barcha bolalarga kuchaytiruvchi zarba berish bo'yicha yangi maqsadni e'lon qildi va bu kunlik 530,000 emlash ko'rsatkichini deyarli ikki baravarga oshiridi.
18-dekabr - London meri Sodiq Xon COVID-19 ning Omikron variantining tez tarqalishi tufayli katta voqea sodir bo'lganini e'lon qildi.
20 dekabr - COVID-19 ning Omicron varianti haqidagi xavotirlar tufayli qirolicha Rojdestvoni ikkinchi yil Vindzor qasrida nishonlashini e'lon qildi.
. 27 dekabr - Shotlandiya, Uels va Shimoliy Irlandiya COVID-19 tufayli katta ijtimoiy yig'ilishlarga, shu jumladan tungi klublarni yopishga cheklovlar qo'ygan bo'lsa-da, Angliyada bir nechta qonuniy cheklovlar mavjud edi. Biroq, ko'plab ommaviy Yangi yil bayramlari, jumladan London va Edinburgdagi yirik tadbirlar bekor qilindi.
31-dekabr – COVID-19 ning yanada yuqumli Omikron varianti 2021-yil dekabrida har kuni rekord miqdordagi odamlarning testi ijobiy natija berishiga olib keldi. 31-dekabrda 189 846 ta yangi infektsiya qayd etilgan edi. .
2021-yil 29-dekabr holatiga ko‘ra, Buyuk Britaniyada COVID-19 dan vafot etganlar soni 148 637 nafarga yetdi. Dekabr oyi oxirida 47,4 million kishi vaktsinaning ikki dozasini, 33,9 nafari esa uchinchi, kuchaytiruvchi dozani olgan.
Bu rekord darajadagi eng issiq Yangi yil kechasi edi.
E. Bler faoliyatining asosida konstitutsion islohot bo‘ldi. ⁴
• Islohotlar Shotlandiya va Uelsga avtonomiya, Angliya mintaqalariga ko‘proq mustaqillik berdi
• Saylov haqidagi qonunni isloh qilindi
• Suqori palatani qayta tashkil qilindi
• Saylanishni joriy qilishni va boshqa bir qator tadbirlarni ko‘zda tutardi.
Islohotlarni amalga oshirish ancha og‘ir kechdi.
• 1999-yilga kelib dastlabki yutuqlarga erishildi.
• Shotlandiya va Uels milliy assambleyalariga saylovlar o‘tkazildi.
• Tashqi siyosatda leyboristlar siyosati an’anaviyligicha qoldi.
• E. Bler hukumati tashqi siyosatdagi barcha masalalarda AQSHning eng yaqin hamkori bo‘ldi
XXI asr boshlarida Buyuk Britaniya ijtimoiyiqtisodiy rivojlanishda katta muvaffaqiyatlarga erishdi. Iqtisodiy o‘sish ko‘rsatkichlari yuqori , ishsizlik va inflatsiya esa so‘nggi o‘n yillar ichida eng past bo‘ldi.
E. Bler hukumati islohotlari :
• Ijtimoiy ehtiyojlar uchun davlat xarajatlarini oshirish siyosatini yuritdi
• Bu mablag‘larning katta qismi ish o‘rinlarini yaratishga sarflandi
• Hukumat ishsizlikni ancha qisqartirishga erishdi.
• Sog‘liqni saqlash davlat xizmati, pensiyalar va ommaviy ta’limga davlat xarajatlari qisqartirildi.
Tashqi siyosatda Buyuk Britaniyaning 2003-yili Iroqqa qarshi koalitsiyada ishtiroki jamiyatda qizg‘in bahslarni keltirib chiqardi. Buyuk Britaniya ushbu «antiterror» koalitsiyada AQSHning asosiy ittifoqchisiga aylandi. Leyboristlarning so‘l qanoti ham urushga keskin qarshi chiqdi. E. Bler siyosatidan norozilik ramzi sifatida tashqi ishlar vaziri Robin Kuk iste’foga chiqdi. 2005-yili bo‘lib o‘tgan parlament saylovlarida kichik farq bilan leyboristlar partiyasi g‘olib chiqdi. 2005-yil Londonda to‘rtta terrorchilik akti amalga oshirildi, natijada o‘nlab kishilar halok bo‘ldi. Javobgarlikni «Al-Qoida» xalqaro terrorchilik tashkiloti o‘z zimmasiga oldi. 2006-yilgi Isroil-Livan urushi yakunlangandan so‘ng, AQSH ortidan Isroilning yonini olgan Britaniya bosh vaziri E. Blerning iste’fosi talab qilindi. Xalq bosh vazirning amerika parast siyosa tidan norozi edi. 2007-yil iyunda E. Bler iste’foga chiqdi. Leyboristlar partiyasining ichki saylovlarida partiyaning yangi yetakchisi va bosh vazir lavozimlarini Gordon Braun egalladi. G.Braun jahon iqtisodiyotining globallashuvi tarafdorlaridan edi. Tashqi savdoda proteksionizm siyosatiga qarshi chiqdi. Faoliyatining dastlabki davrida G.Braun bir qator tashabbuslar bilan chiqdi va ular jamoatchilik tomonidan ijobiy qabul qilindi. 2008-yildagi jahon moliyaviy inqirozi sharoitida G. Braunning bank tizimini xonavayron bo‘lishdan saqlab qolishga, biznesni qo‘llabquvvatlashga qaratilgan qat’iy harakatlari uning obro‘yini oshirdi. 2010-yili bo‘lib o‘tgan parlament saylovlarida konservatorlar partiyasi g‘alaba qozondi. Konservatorlar yetakchisi Devid Kemeron Buyuk Britaniya bosh vaziri lavozimini egalladi.
Leyboristlar partiyasining ikkinchi muddatida, 2001 yildan boshlab, u navbatdagi g'alaba qozonganida, partiya soliqlar va qarzlarni oshirdi. Hukumat pulni davlat xizmatlariga, xususan Milliy sogʻliqni saqlash xizmatiga sarflanadigan xarajatlarni koʻpaytirishni xohladi, chunki ular surunkali kam moliyalashtirishdan aziyat chekmoqda. Iqtisodiyot 1960-yillardan beri pasayib borayotgan va xizmatlar va moliya sohalari hisobidan o'sib borayotgan ishlab chiqarishdan o'tdi, davlat sektori esa kengayishda davom etdi. Mamlakat 2001 yilda bostirib kirgan avval Afg'oniston bilan, keyin esa 2003 yilda Iroq bilan urush olib bordi - bu Britaniya jamoatchiligi orasida bahsli bo'ldi. Har ikkalasiga ham har yili bir necha milliard funt sterling yetdi va hukumatning mashhurligi pasaya boshladi, garchi u 2005 yilda Bler davrida uchinchi umumiy saylovda kamaytirilgan ko'pchilik ovoz bilan g'alaba qozonishga muvaffaq bo'ldi. Bler ikki yil o'tib, o'n yillik bosh vazirlikdan so'ng iste'foga chiqdi va uning o'rniga sobiq kansler Gordon Braun keldi, bu rahbarning o'zgarishi so'rovlarda leyboristlar konservatorlardan (Devid Kemeron boshchiligidagi) ortda qola boshlagan bir paytda yuz berdi.
Ushbu bosqichga kelib, ishsizlik 1,6 million kishiga oshgan bo'lsa-da, iqtisodiyot o'sishda davom etgan bo'lsa-da, Buyuk Britaniya kompaniyalarning moliyaviy muammolarga duch kelishi yoki mehnat xarajatlarini tejash uchun ishlab chiqarishni chet elga o'tkazishi sababli ko'plab ishlab chiqarish ish joylarini yo'qotishda davom etardi. Bu, ayniqsa, avtomobil sanoatida yaqqol namoyon boʻldi, General Motors (Vauxhall) va Ford Buyuk Britaniyadagi faoliyatini sezilarli darajada qisqartirdi, Peugeot (sobiq Rootes Group va Chrysler Europe operatsiyalarini 1970-yillar oxirida sotib olgan frantsuz avtomobil ishlab chiqaruvchisi) butunlay voz kechdi. Britaniyadan. Ushbu yopilishlar minglab ish o'rinlarining yo'qolishiga olib keldi, garchi avtomobil sanoati uchun eng katta zarba 2005 yilda MG Rover tugatilganida bo'lgan; faqat avtomobil ishlab chiqaruvchi korxonada 6000 dan ortiq ish o'rinlari yo'qoldi va yana 20 000 ga yaqin ta'minot tarmoqlari va dilerlik korxonalarida yo'qoldi, asosan avtomobil ishlab chiqaruvchisi xodimlarining savdosiga tayangan korxonalar boshiga tushgan biznesdagi muvaffaqiyatsizliklar va ish joylarining qisqarishi haqida gapirmasa ham bo'ladi. Bu zamonaviy davrdagi har qanday Yevropa avtomobil ishlab chiqaruvchisining eng yirik qulashi edi.
O'sish sur'atlari 2000 yildan 2008 yilning boshigacha doimiy ravishda 1,6% dan 3% gacha bo'lgan. Nisbiylik 2% atrofida barqaror bo'lsa-da, inflyatsiya moliyaviy inqirozga yaqinlashganda o'sdi. Angliya Bankining foiz stavkalari ustidan nazorati o'sha davrda Britaniya iqtisodiyoti barqarorligining asosiy omili bo'ldi.[iqtibos keltirish kerak] Funt o'zgarib turishda davom etdi, ammo 2001 yilda dollarga nisbatan eng past darajaga yetdi (har bir dollar uchun stavka 1,37 dollargacha). £1), lekin 2007 yilda yana 1 funt sterling uchun taxminan 2 dollarga ko'tarildi. Evroga nisbatan funt £1 uchun taxminan 1,45 evro kursida barqaror edi. O'shandan beri kredit inqirozining oqibatlari iqtisodiyotning pasayishiga olib keldi. Masalan, 2008 yil noyabr oyi boshida funt 1,26 yevro atrofida edi; yil oxiriga kelib, u deyarli paritetga yaqinlashdi, 1,02 evrodan bir nuqtaga tushib ketdi va yilni 1,04 evroda yakunladi.
2008 yilgi tanazzul va miqdoriy yumshatish
Buyuk Britaniya Milliy Statistika boshqarmasi (ONS) ma'lumotlariga ko'ra, 2008 yilning 2-choragida Buyuk Britaniya retsessiyaga kirdi va undan 2009 yilning 4-choragida chiqdi. 2009 yil noyabr oyidagi qayta ko'rib chiqilgan ONS raqamlari Buyuk Britaniya ketma-ket olti chorakda qisqarishni boshdan kechirganini ko'rsatdi. 2009-yil 23-yanvarda Milliy statistika idorasining hukumat maʼlumotlariga koʻra, Buyuk Britaniya 1991-yildan beri birinchi marta rasman resessiyada boʻlgan. U 2008 yilning oxirgi choragida retsessiyaga kirdi va ishsizlikning oʻsishi 2008 yil may oyida 5,2% dan 2009 yilning may oyida 7,6% gacha koʻtarildi. 18 yoshdan 24 yoshgacha boʻlgan yoshlar oʻrtasidagi ishsizlik darajasi 11.9% dan [11.9% ga] koʻtarildi. 290] Dastlab Britaniya boshqa yirik iqtisodlardan, jumladan, 2009 yilning ikkinchi choragida o'sish sur'atlariga qaytgan Germaniya, Frantsiya, Yaponiya va AQShdan orqada qolgan bo'lsa-da, 2009 yilning so'nggi choragida mamlakat o'sish sur'atlariga qaytdi.
2010-yilning 26-yanvarida Buyuk Britaniya oʻzining resessiyadan chiqib ketgani tasdiqlandi, bu dunyodagi eng soʻnggi yirik iqtisodiyot boʻldi. 2010 yilning fevraligacha bo'lgan 3 oy ichida Buyuk Britaniya iqtisodiyoti yana 0,4% ga o'sdi. 2010 yilning 2-choragida iqtisodiyot 1,2 foizga o'sdi, so'nggi 9 yildagi eng yuqori o'sish sur'ati. 2010 yilning 3-choragida e'lon qilingan raqamlar Buyuk Britaniya iqtisodiyoti 0,8% o'sganini ko'rsatdi; Bu 10 yil ichida 3-chorakdagi eng tez o'sish bo'ldi.2009-yil 5-martda Angliya Banki miqdoriy yumshatish deb nomlanuvchi jarayon orqali Britaniya iqtisodiga 200 milliard funt sterling lik yangi kapital miqdoriy ye' kapital ''g'i'riladigan yangi kapital miqdoriy yangi kapital o' ' tishlarini eʼlon qildi.Bank gubernatori Mervin King bu tajriba emasligini taklif qilgan boʻlsa-da, bu Buyuk Britaniya tarixida birinchi marta qoʻllanilmoqda.[293] Jarayon BoE oʻzi uchun yangi pul yaratganini koʻrdi, u bu mablagʻlardan davlat obligatsiyalari, bank kreditlari va ipoteka kabi aktivlarni sotib olishda foydalandi. Miqdoriy yengillik pulni chop etishni nazarda tutadi degan noto'g'ri fikrga qaramasdan, buning o'rniga pul elektron shaklda yaratilgan va shu tariqa aslida naqd pul muomalasi tizimiga kirmagan. Bu usul orqali yaratilgan dastlabki summa 75 milliard funt sterlingni tashkil etdi, garchi sobiq Kasler Alister Darling kerak boʻlsa 150 milliard funt sterlinggacha mablagʻ yaratishga ruxsat bergan boʻlsa-da. Taxminlarga ko'ra, jarayon uch oylik muddat ichida sodir bo'ladi va natijalar faqat uzoq muddatda bo'lishi mumkin. BoE bu qaror inflyatsiya darajasining ikki foizli maqsadli koʻrsatkichdan pastga tushishiga yoʻl qoʻymaslik uchun qabul qilinganini taʼkidladi.Mervin King, BoE gubernatori, shuningdek, boshqa pul variantlari qolmaganligini aytdi, chunki foiz stavkalari allaqachon eng past darajaga — 0,5% ga tushirilgan va ularning bundan keyin ham pasayishi dargumon.2009-yil noyabr oyi oxiriga kelib, iqtisodiyot 4,9% ga qisqardi va bu 2008–2009-yillardagi retsessiyani rekordlar boshlanganidan beri eng uzoq davom etgan resessiyaga aylantirdi. 2009 yil dekabr oyida Milliy statistika boshqarmasi 2009 yilning uchinchi choragi uchun qayta ko'rib chiqilgan raqamlarni ko'rsatdiki, iqtisodiyot o'tgan chorakdagi 0,6% pasayish bilan solishtirganda 0,2% ga qisqardi.
Taxminlarga ko'ra, Buyuk Britaniya dastlab Yevropadagi qo'shnilaridan orqada qolgan, chunki Buyuk Britaniya 2008 yildagi tanazzulga keyinroq kirgan. Biroq, Germaniya yalpi ichki mahsuloti Buyuk Britaniyadagi 5,1% bilan solishtirganda yiliga 4,7% ga kamaydi va Germaniya endi YaIMning ikkinchi choraklik o'sishini qayd etdi.Sharhlovchilarning fikricha, Buyuk Britaniya hukumatlari 1979-yildagi Tetcher hukumati siyosatidan boshlangan hukumat siyosati natijasida boshqa yirik Yevropa mamlakatlariga qaraganda bir oz uzoqroq turg‘unlikka uchragan, bunda Buyuk Britaniya hukumatlari ishlab chiqarishni qo‘llab-quvvatlashdan voz kechgan va moliyaviy sektorga e'tibor qaratgan. OECD 2010 yilda Buyuk Britaniya 1,6 foizga o'sishini taxmin qilmoqda. Mehnat kuchlari so'rovi tomonidan qayd etilgan ishsizlik darajasi 2009 yilning to'rtinchi choragiga tushdi. YaIM 2009 yilning uchinchi choragida 0,2% miqdorida, ikkinchi chorakda 0,6% pasayib, ikkinchi chorakda 0,6% kamayadi. 2009 yilning birinchi choragida 2,4% ga pasayish kuzatildi. 2009 yil oktyabriga kelib iqtisodiyot retsessiya boshlanishidan oldingi cho'qqisidan 5,9% ga qisqardi.
2007-yil oktabr oyida Xalqaro valyuta jamgʻarmasi (XVF) Britaniya yalpi ichki mahsuloti 2007-yilda 3,1% va 2008-yilda 2,3% ga oʻsishini bashorat qilgan edi. Biroq, 2008 yilning aprel-iyun (ikkinchi) choragida YaIM o'sishi 0,1% ga pasaydi (noldan qayta ko'rib chiqilgan). 2008-yil sentabr oyida OECD Buyuk Britaniya iqtisodiyoti uchun kamida. chorak ikkiga qisqarishni bashorat qildi, bu ehtimol jiddiy boʻlishi mumkin va bu oʻzining prognoz koʻrsatkichlarini yetakchi iqtisodlari G7 ichida oxirgi oʻringa qoʻydi. Olti chorak o'tgach, Buyuk Britaniya iqtisodiyoti hali ham qisqarib, OECD prognozlash usullariga savol belgisini qo'ydi.
Taʼkidlanishicha, oʻtgan davrdagi ogʻir davlat qarzlari oldingi inqirozlarni eslatuvchi jiddiy tarkibiy taqchillikka olib kelgan, bu esa vaziyatni muqarrar ravishda yanada ogʻirlashtiradi va Buyuk Britaniya iqtisodiyotini OECD hamkorlariga nisbatan noqulay ahvolga solib qoʻyadi. rag'batlantirish‌‌ qayta tiklanish, boshqa OECD davlatlari global tanazzuldan oldin nisbatan qattiqroq moliyaviy nazoratning qarama-qarshi siyosati tufayli manevr uchun ko'proq imkoniyat yaratdilar.
XXI asrda Buyuk Britaniya davlat iqtisodiy siyosatining asosiy tarkibiy qismlari barqaror iqtisodiyot va ijtimoiy farovonlikni qurishga qaratilgan. Ushbu tamoyillar mamlakatning asosiy moliyaviy rejasida 2005-yil byudjetida aks ettirilgan. Ushbu hujjat Buyuk Britaniya hukumati oldida turgan ijtimoiy-iqtisodiy vazifalarni belgilab beradi, milliy iqtisodiy rivojlanish va davlat moliyasini baholash va prognozlarini, shuningdek, ushbu maqsadlarga erishish uchun hukumatning chora-tadbirlar dasturini taqdim etadi.
So’nggi yillarda Buyuk Britaniya iqtisodiyotining davlat tomonidan jadal tartibga solinishi bilan bir qatorda, milliy makroiqtisodiy ko’rsatkichlarning umumiy barqarorligi, inflyatsiya va ishsizlikning nisbatan past darajasiga olib keldi. So’nggi o’n yillikda Britaniyada makroiqtisodiy vaziyat barqaror bo’lib qoldi. Aholi jon boshiga YaIMning o’sishi boshqa yetti mamlakatdan, ishsizlik va inflyatsiya darajasidan past bo’ldi. Mamlakat global moliyaviy bozorda ustun mavqeini saqlab qolish uchun davom etmoqda.
Brexit – bu Buyuk Britaniyaning Yevroittifoqdan chiqishidir ( “Br+Exit” tarjimasi Britaniyaning chiqishi). Britaniyada o’tkazilgan ovoz berish natijalariga ko’ra Britaniya Yevropa Ittifoqidan chiqishga qaror qilgan. Hozircha buning tahminiy vaqti 2021-yilning 1-yavnari deya aytilmoqda. Britaniya Ittifoqdan chiqishidan keyingi huquqiy, ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy vazifalar qay shaklda o’tkazishi hamon munozaralarga sabab bo’lmoqda. Brexitni amalga oshirishi aniq bo’lgan yildan boshlab Britaniya hududidagi ko’plab transmilliy kompaniyalar Britaniya hududidan boshqa Yevropa Ittifoqi tarkibiga kiruvchi mamlakatlarga ko’chib o’tishni boshladi va bu o’z navbatida qo’shimcha soliq va to’lovlardan Britaniya byudjetini mahrum qilib, uning iqtisodiyotini bir muncha zaiflashtirdi. Shu bilan bir qatorda, Shimoliy Irlandiya bilan siyosiy muammolar ham keskinlashmoqda. Buyuk Britaniya Yevropa Ittifoqidan chiqib ketganidan so’ng mamlakat oziq-ovqat, yoqilg’i, dori-darmonlarni yetkazib beruvchi mamlakatlar bilan eski va yangi iqtisodiy aloqalarini qayta tiklashi kerak bo’ladi. Bloomberg Economics Brixitning Britaniya iqtisodiyotiga ta’sirini o’rganib chiqdi. Bunga ko’ra Bricit hozircha mamlakatga 132,8 milliard funt sterlingga, ya’ni 173,8 milliard dollarga tushgan. Hozirgi davrda Britaniya iqtisodiyoti Katta yettilik mamlakatlari iqtisodiyoti bilan taqqoslanganda o’z imkoniyatlaridan 3% ga pastroq darajada turibdi. Shu yilning oxiriga qadar Buyuk Britaniyaning Brexitdan ko’radigan yo’qotishlari qiymati 265 milliard dollarni tashkil etishi prognoz qilingan.
2009 yil may oyida Yevropa Komissiyasi (EC) shunday dedi: "Buyuk Britaniya iqtisodiyoti hozirda yaqin tarixdagi eng yomon resessiyalardan birini boshdan kechirmoqda". EK 2009 yilda yalpi ichki mahsulot 3,8 foizga qisqarishini kutgan va 2009 yilning birinchi uch choragida o'sish salbiy bo'lib qoladi, deb prognoz qilgan. U 2009 yilning oxiri va 2010 yil boshida "virtual turg'unlik"ning chorak ikki qismini, so'ngra asta-sekin "biroz ijobiy holatga qaytishni" bashorat qilgan. 2010 yil oxiriga kelib o'sish".
FTSE 100 va FTSE 250 2009-yil 9-sentabrda bir yil ichida eng yuqori darajaga ko‘tarildi, FTSE 100 5000 va FTSE 250 9000 dan oshib ketdi. 8 sentyabr kuni Milliy Iqtisodiy va Ijtimoiy Tadqiqotlar Instituti avgustgacha bo'lgan uch oy ichida iqtisodiyot 0,2 foizga o'sdi, deb hisobladi, ammo noto'g'ri ekanligi isbotlandi. Uning nazarida Buyuk Britaniyadagi tanazzul rasman tugadi, garchi u "oddiy iqtisodiy sharoitlar" qaytmagani haqida ogohlantirgan. Xuddi shu kuni, raqamlar, shuningdek, Buyuk Britaniyaning ishlab chiqarish ishlab chiqarishi iyul oyida 18 oy ichida eng tez sur'atda o'sganini ko'rsatdi. 2009-yil 15-sentabrda Yevropa Ittifoqi Buyuk Britaniya iqtisodining iyul-sentyabr oylari orasida 0,2 foizga o‘sishini noto‘g‘ri bashorat qilgan, xuddi shu kuni Angliya banki gubernatori Mervin King Buyuk Britaniya yalpi ichki mahsuloti hozir o‘sib borayotganini aytdi. Shu bilan birga Uelsda ishsizlik pasaydi.
Buyuk Britaniyadagi ko'plab sharhlovchilar Buyuk Britaniya uchinchi chorakda retsessiyani rasman tark etishiga ishonchlari komil edi, chunki barcha belgilar o'sishning o'ta ehtimolini ko'rsatadi, ammo o'sha paytda hukumat xarajatlari iqtisodiyotni turg'unlikdan qutqarish uchun etarli bo'lmagan edi. Raqamlar aslida 2009 yil sentyabr oyida chakana savdo hajmining o'smaganligini va avgust oyida sanoat ishlab chiqarishining 2,5% ga kamayganini ko'rsatdi.[302] Buyuk Britaniyaning qayta ko'rib chiqilgan raqamlari 2009 yilning 3-choragida iqtisodiyot 0,2 foizga qisqarganini tasdiqladi, garchi hukumatning avtomobillarni ishdan bo'shatish sxemasi uchun naqd pul sarflashi yordam berdi. Avtoulovlarni buzilib ketish sxemasi kamida 10 yoshli avtomobil egalariga eski mashinasini bekor qilish evaziga arzon narxda yangi mashina sotib olish imkonini berdi va avtoulovchilar orasida juda mashhur bo'ldi.
Shunga qaramay, bu vaqtinchalik uzilish 4-chorakda 0,4% ga mustahkam o'sish bilan kuzatildi.
Buyuk Britaniya ishlab chiqaruvchilari organi EEF hukumatdan ko'proq naqd pul so'rab murojaat qildi: "Keyingi oy Byudjetdan oldingi bayonotda biznes investitsiyalarini qo'llab-quvvatlash kengaytirilmasa, o'sish sur'ati qayerdan kelishini ko'rish qiyin bo'ladi." 2008 va 2009 yillardagi iqtisoddagi pasayish Leyboristlar hukumati mashhurligining pasayishini ko'rsatdi va so'rovlar shuni ko'rsatdiki, bu vaqt ichida konservatorlar yetakchilik qilmoqda, garchi 2010 yil boshiga kelib partiyalar o'rtasidagi tafovut yetarlicha tor bo'lgan bo'lsa-da, yaqinlashib kelayotgan general. 2010-yilning may oyida boʻlgani kabi saylovlar parlamentni osib qoʻyishga olib keladi. Konservatorlar saylovda eng koʻp oʻringa ega boʻldi, koʻpchilik ovozga 20 ta oʻrin qoldirmadi va Liberal-demokratlar bilan koalitsiyada hukumat tuzdi. Yangi hukumat leyboristlarning tanazzulga munosabati davomida ko'tarilgan davlat qarzining yuqori darajasiga qarshi kurashish uchun keyingi yillarda davlat xarajatlarini chuqur qisqartirishga majbur bo'ldi, bu ishsizlik yuqoriligicha qolayotganini va iqtisodiyotni qayta tiklash uchun kurashayotganini anglatardi. -Iqtisodiy o'sish va ishsizlikning pasayishi 2013 yilda sezilarli yaxshilanishga erishilgan bo'lsa-da, o'sishni ta'minlash.
Moody's Buyuk Britaniyaning AAA kredit reytingini 2010-yil sentabrida saqlab qoldi va barqaror moliyani asosan hukumat harakatlari bilan bashorat qildi. Shuningdek, hisobotda aytilishicha, iqtisodiyot kelajakda uy xo'jaliklari qarzlarini to'lashda o'sish uchun moslashuvchan bo'lsa-da, yomon eksport bozori va iqtisodiyotning moliya sektoriga katta ta'sir ko'rsatishi o'sishni susaytirishi mumkin bo'lgan omillardir.Shundan so'ng, iqtisodiyot keyingi 7 chorakning 5 tasida qisqardi va shu tariqa 2009 yil oxiridan 2012 yilning o'rtalarigacha bo'lgan retsessiya tugaganidan keyin nol sof o'sishni ta'minladi.‌‌ 2010 yilda iqtisodiyot barqaror o'sdi va barqaror o'sdi, ammo yozda Gretsiyaga qaratilgan evro hududi inqirozi barcha Evropa mamlakatlarida ikkinchi sekinlashuvga olib keldi. Evro hududi 2011-yilning 1-choragidan 2013-yilning 2-choragigacha davom etgan ikki tomonlama retsessiyaga kirdi va Buyuk Britaniyada ikki marta pasayish boʻlmasa-da, oʻsishning turgʻunligini boshidan kechirdi. 2012 yilning birinchi yarmida inflyatsiya bosimi pasaygan va biznesning ishonchi oshgan bo'lsa-da, bir qator asosiy zaifliklar saqlanib qolmoqda, xususan, Britaniya biznesi unumdorligining pasayishi.2013-yilning 2-choragidan Buyuk Britaniya iqtisodiyoti ketma-ket besh chorakda o‘sishda davom etdi, bu 2008-yilning 1-choragidan buyon eng uzoq davom etgan o‘sish uy-joy bozoridagi o‘sish hamda ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish sohalarida kuchli o‘sishga yordam bergan ko‘pchilik rivojlangan iqtisodlarni ortda qoldirdi. XVJ Buyuk Britaniyaning 2014 yil uchun o'sish prognozlarini 2014 yil yanvar oyida 1,9% dan 2,4% gacha oshirdi. Keyinchalik, inflyatsiya 2014-yilning 1-choragida eng past darajaga — 1,6% ga tushdi, ishsizlik 6,8% ga tushdi (2009-yildan beri eng past daraja) bandlikdagi taʼsirchan oʻsish 30,4 million kishini tashkil qildi. Buyuk Britaniya hukumati 2014-yil martida yakunlangan moliyaviy yil uchun 107,6 milliard funt sterlinglik milliy kamomadni e'lon qildi, bu bir oy oldin belgilangan 107,7 milliard funt sterling maqsadiga erishdi. Bu, ayniqsa, ta'sirli bo'ldi, chunki Evropa Ittifoqidagi ko'plab mamlakatlar, aniqrog'i, Evroda, Frantsiya va Italiya kabi turg'unlik kuzatildi. Biroq, iqtisodiy tiklanish mamlakat aholisining ko'pchiligiga etib bormayotgani, ish haqining o'sishi inflyatsiyaga mos kelmayotgani ta'kidlangan. 2014 yilda bu ko'rsatkich olti yildan so'ng birinchi marta inflyatsiyani ortda qoldirgan ish haqi o'sishi bilan yaxshilandi. Garchi juda bahsli bo'lsa-da, AQSh va Buyuk Britaniya o'rtasidagi "maxsus munosabatlar" tushunchasi, birinchi navbatda, mudofaa va razvedka sohasidagi hamkorlik sohalarida haqiqiy mavjud. Toni Blerning bosh vazirligining tugashi Buyuk Britaniyada munosabatlarning kelajakdagi mos traektoriyasi haqida muhim jamoatchilik muhokamasining paydo bo'lishini ko'rdi. Ushbu maqola Bosh vazir Gordon Braun davridagi maxsus munosabatlarning holatini baholaydi va uni kengroq Atlantika ittifoqi va London va Vashington o'rtasidagi umumiy qadriyatlar va tarkibiy nomutanosibliklarga oid ko'p yillik tashvishlar kontekstiga joylashtiradi. 2008 yil aprel oyida Bosh vazir Gordon Braun Massachusets shtatining Boston shahridagi Jon Kennedi nomidagi Prezident kutubxonasida asosiy tashqi siyosatga oid nutq so‘zladi. Bu nutq Braunning 1999 yilda Kosovo inqirozi avjida Toni Blerning Chikago Iqtisodiy Klubiga qilgan nutqiga "javobi" sifatida davom etdi. 1999 yilgi murojaatida Lourens Fridmanning brifing qog'ozidan ilhomlanib, Bler liberal interventsionizm uchun o'z da'vosini aytdi; Amerika global yetakchiligi uchun; va demokratiya va inson huquqlari uchun global kurash kontekstida qayta tiklangan "maxsus munosabatlar" uchun. Braunning 2008 yildagi nutqi ham xuddi shunday global muammolar haqida gapirdi, garchi ko'proq iqtisodiy urg'u bo'lsa. Braunning so'zlariga ko'ra, "biz globallashuv ko'lami, ko'lami va tezligida sanoat inqilobidan keyin iqtisodiy hayotning eng katta qayta tuzilishini ko'rmoqdamiz". Braun "haqiqiy global jamiyatni qurish" uchun global institutlarni qayta ko'rib chiqishga chaqirdi. Garchi uning asosiy urg'u iqtisodiy bo'lsa-‘yangi Jahon banki; yangi Xalqaro Valyuta Jamg'armasi - Braun shuningdek, "isloh qilingan va yangilangan Birlashgan Millatlar Tashkiloti", demokratiya uchun "yangi madaniy sa'y-harakatlar", muvaffaqiyatsiz davlatlarni qayta tiklash uchun "yangi turdagi global tinchlik va qayta qurish korpusi" ni, shuningdek, shoshilinch ko'p tomonlama harakatlarni qo'llab-quvvatladi. iqlim o'zgarishi bo'yicha.
Bularning barchasida "Amerika rahbariyati ajralmas va bo'ladi" .Ushbu maqola zamonaviy Angliya-Amerika munosabatlarining haroratini olishga harakat qiladi. Muhokama tez oqadigan Anglo-Amerika daryosiga o'tish qiyinligini tan oladi; Buyuk Britaniyada ham, AQShda ham yaqinlashib kelayotgan siyosiy va saylovlardagi o'zgarishlar muqarrar ravishda munosabatlarga ta'sir qiladi. Shunga qaramay, Braunning 2008 yil aprel oyida AQSh-Buyuk Britaniya munosabatlariga bag'ishlangan murojaati maxsus munosabatlarning hozirgi holatini baholash uchun ushbu harakatni o'rnatish uchun qulay ilgakni taqdim etadi va maqola ushbu nutqni o'zining birinchi ma'lumot doirasi sifatida oladi. Muhokama, so'nggi kunlarida Amerikaning juda mashhur bo'lmagan prezidenti bilan yaqin munosabatda bo'lganligi tufayli qiyin bo'lgan Bleyrdan Braunga o'tish jarayonini qamrab oladi, shuningdek, Konservativ partiya rahbariyatining AQShga nisbatan so'nggi munosabatini ko'rib chiqadi. Maqolada hozirgi, Iroq bosqinidan keyingi davr, Atlantika ittifoqining holati va bu alyansdagi alohida munosabatlarning roli ko'rib chiqiladi. AQSh-Buyuk Britaniya munosabatlaridagi qadriyatlar va muvozanatning ko'p yillik muammolari baholanadi va Amerikaning yangi prezidentligini qisqacha kutish bilan yakunlanadi. Yuqoridagi muhokamada men AQSh-Buyuk Britaniya o'rtasidagi "maxsus munosabatlar" kabi narsa bor deb taxmin qilaman. Bu, albatta, o'z-o'zidan ravshan emas. Maxsus munosabatlar, agar u haqiqatan ham mavjud bo'lsa, asosan ingliz urg'ularida aytiladi. Uning eng keng tarqalgan chaqiruvlari - umumiy qadriyatlar, umumiy tarix, umumiy til - moddiy manfaatlarning haqiqiy dunyosi kabi his-tuyg'ularni va orzularni aks ettiradi. O'zaro munosabatlar, albatta, eski birlashmalarga asoslangan bo'lsa-da, Ikkinchi Jahon urushi paytida tuzilgan. 1940-yillarning oxiridagi munosabatlarni birlashtirgan geosiyosiy elim sovuq urush tugashi bilan yo'qola boshladi.U Britaniya parlamenti Tim Radbown a'zosi sifatida ishlagan. Jamiyat palatasida munozaraga tashrif buyurdi. Taxminan uch oy Gonkongda "Jardin Vteron" korporatsiyasida ishlagan.
Kameron hukumatni liberal-demokratik partiyasi bilan koalitsiya shaklida shakllantirdi.Bosh vazir Devid Kameron buyuk Britaniya ushbu o'n yil oxirida Evropa Ittifoqidan chiqib ketish masalasida referendum o'tkazishi haqida xabar beradi, agar konservativ partiya 2015 yildagi konservativ partiyani yutadi.
2015 yil 7-may kuni bo'lib o'tgan umumiy saylovlar natijalariga ko'ra saylovchilarning ovozlarining 37 foizini konservationlashtiradi va o'zlarini jamoat palatasida (parlamentning quyi palatasida) mutlaq ko'pchilik bilan ta'minladilar.
Devid Kemeron tashabbusi bilan Buyuk Britaniyada bo'lib o'tgan referendum mamlakatning Evropa Ittifoqidan chiqish masalasida bo'lib o'tdi. Evropa Ittifoqidan chiqish uchun Buyuk Britaniyaning 52 foizga yaqini - 48% ni ovoz berdi.
Buyuk Britaniya Bosh vaziri Devid Kemeron o'tgan referendumning Evropa Ittifoqiga a'zoligi to'g'risidagi referendum natijalari bo'yicha iste'foga chiqishni e'lon qildi. Brexitga qarshi gapirgan Kameron, ovoz berish natijasi bo'lishidan qat'i nazar, o'z lavozimini saqlab qoladi, ammo qarorini o‘zgartirdi.
Devid Kemeron 43 yoshli yoshda yuqori mavqega ega bo'lgan va 1812 yildan beri eng yosh prezident bo'lishgan.
2016 yilda u Evropa Ittifoqi rahbariyati va mamlakatning ushbu vakili, mamlakatning yakka tartibdagi holati va shaxsiy maqomini o'z ichiga olgan muhim bitimlarga erishdi. Xususan, kelishuvlar Britaniyaning ijtimoiy tizimini himoya qilish, boshqa mamlakatlardan kelgan muhojirlarga kirishni cheklash orqali erishildi.
Buyuk Britaniyaning Evropa Ittifoqiga a'zoligi masalasi bo'yicha referendumda (2016 yil 23 iyunda bo'lib o'tgan). Kafedra uchun ovoz berildi, shundan so'ng, Devid Kemeron iste'foga chiqqanidan keyin, Britaniya, - deb aytdi katta lavozimlarda "yangi qon" kerak. 13 iyul kuni u Bosh vazirning vakolatlarini yig'di. Uning vorisi ilgari ichki ishlar vaziri lavozimini egallagan Tereza Mei Devid Kemeron bugun
Ushbu tadbirdan keyin OAVda ma'lum bo'lgani kabi ma'lum bo'lgani kabi, Buyuk Britaniyaning Evropa Ittifoqiga a'zolikni saqlab qolgan Devid Kameron dunyoni siyosiy javobgarlik yo'nalishini namoyish etdi. Uning tarixiy nutqi, Britaniyaning Evropa Ittifoqidan chiqish uchun ovoz berganini va siyosatchi o'ziga nisbatan qarama-qarshi qarashlarga rioya qilganiga qaramay, ularning tanlovi hurmat qilinishi kerakligini ta'kidladi. Biroq, Kameron o'z nutqida ta'kidlanganidek, yangi yo'l yangi rahbarlarni talab qildi: kuchli, ishonchli sohalar, shuning uchun u iste'foga chiqish niyatini bildirdi. 2016 yil 13-iyul chorshanba kuni Devid Kemeronning so'nggi ish kuni - Buyuk Britaniya hukumati boshlig'i.
Devid Kemeron Devid Kameron 2010 yil 11 maydan boshlab2005 yildan beri Buyuk Britaniyaning konservativ partiyasining etakchisi⁵
Qirolicha Elizabeth II yoki Elizabeth Alexandra Mery Windsor (tugʻilgan sanasi 21-aprel 1926, London), Buyuk Britaniya va Shimoliy Irlandiya Birlashgan Qirolligi, shuningdek Millatlar Hamdoʻstligi rahbari va bundan tashqari yana 15 mamlakatning qirolichasi (Avstraliya, Antigua va Barbuda, Bagama orollari, Barbados, Beliz, Grenada, Kanada, Yangi Zelandiya, Papua Yangi Gvineya, Sent Vinsent va Grenadinlar, Sent Kitts va Nevis, Sent Lusiya, Solomon orollari, Tuvalu, Yamayka). Fiji Respublikasi Oliy boshlig'i, Anglikan cherkovining boshligʻi, Britaniya Qurolli Kuchlar Oliy qoʻmondoni rahbari, polkovnik , Men orolining lordi. 29-may 1953-yildan 31-may 1961-yilgacha Janubiy Afrika Ittifoqi qirolichasi edi. Vindzorlar sulolasi vakili. Taxtda 6-fevral kuni 1952-yildan, 2-iyun 1953 rasmiy marosimda qirolicha boʻlgan. Elizabeth II Buyuk Britaniya tarixida eng koʻp taxtda oʻtirgan monarxdir.
Yelizavetaning otasi - Qirol VI Jorj 1952-yili 6-vefral kuni vafot etadi. Shu kuni Yelizaveta umrdoshi bilan Keniyada damolish boʻlmasligiga qaramay, uni Buyuk Britaniya qirolichasi deb eʼlon qilinadi. Otasining olimi kuni qirol fikus daraxting ustida oʻrnalashgan "Tree Tops Hotel" nomidagi mehmonxonada boʻlgan. Aynan shu vaqt paytida mehmonxonada yashagan Eduard Jeyms Korbett oʻzining kundalik daftarida bunday deb yozib, qoldirib ketgan ekan:
“ Olamlik tarixda birinchi marotaba daraxt ustida mingan yosh malika kelasi qirolicha boʻlib tushgan ekan — Hudoyim, oʻzing yor boʻla koʻr!
Eduard Jeyms”
II Yelizaveta qirolichasi toj kiygizu marosimi 1953-yilning 2-iyunida Vestminster abbatligida boʻldi.⁶ Britaniya monarxining bu toj kiygizishi marosimi birinchi marotaba telekoʻrstuvda jonli efirda koʻrsatilgan.
Shundan keying yangi qirolicha 1953-1954-yillari oraligʻida Millatlar Hamdoʻstligi, britaniyalik mustamlaka va olamning boshqa mamlakatlarida olti oylik ish safari yasab qaytadi. II Yelizaveta Avstraliya va Yangi Zelandiyaga tashrif buyurgan ohirgi monarx boʻldi
1950-yillar yarimi — 1990-yillar boshi
Bosh-vazir - ser Anthony Edenning isteʼfoga chiqishidan soʻng, Konservatorlar partiyasi rahbari tanlanishda hech bir qoidalar boʻlmagani uchun, II Yelizaveta yangi bosh vazirni konservatorlar orasidan tanlashga tegishli boʻldi. Partiyaning asosiy odamlari va oldingi bosh vaziri Winston Churchill bilan muhokama qilib oʻtirib, hokimat boshchisi boʻlib Harold Macmillan tayinlandi.
Shu yili Yelizaveta ish-safari bilan AQSh va Kanada qirolichasi sifatida Kanadaga boradi. Shu yili birinchi marotaba Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh Assambleyasida qatiship, soʻz aytadi. Kanadalik hokimiyatning sessiyasining ochilish marosimida qatnashadi. Oʻz sayoxatini 1961 yili tugatadi, bu vaqtda qirolicha Kipr, Vatikan, Pokiston, Nepal, Eron va oxiri Gana mamlakatlariga bordi.

Millatlar hamdoʻstligi rahbarlari bilan uchrashuv (1960-yil)1960-yili qirolicha ikkinchi oʻgʻli - Endryu, 1964-yili esa uchinchi oʻgʻli Eduard dunyoga keladi.

1963-yili bosh vazir - Makmillaning isteʼfoga chiqishi sababi, qirolicha Yelizaveta uning maslahati bilan suhbat Alec Douglas-Homeni bosh vazir qilib tanlaydi.

1969-yili BBC telekanali Vainzorlar oilasining har kungi yumushlari haqida hujatli film tushurdi.

Natijada birdab-bir partiya toʻliq ovoz yigʻa olmagan parlament saylovlarida keyin 1974-yili davlat boshqaruviga qarshi chiqish boshlandi va siyosiy mojaro yuz berdi. Parlamentning eng koʻp partiyasi Koservatorlar partiyasi boʻlgani bilan, bosh vazir boʻlib Leyboristlar partiyasidan rahbar - Harold Wilson boʻldi
1976-yili II Yelizaveta marosimi turida (Kanada qiroli sifatida) Monrealdagi Yozgi XXI Olimpiyada oyinlarining ochilish marosimida oʻzi ochidi

1977 - qirolicha uchun elliginchi yil boʻldi. Shu yili qirolicha Yelizaveta II Britaniya taxtida oʻtirganiga 25 yil boʻldi. Shu sabab bilan Qirolicha koʻp hamdoʻstlik mamlakatliriga ish-safariga oʻtkazildi.⁷

1970-yillarning oxiri bilan 1980-yillar bishida qirolicha oilasida bir qator terrorist hujumlar yasalindi. Uning ichinda, toʻgʻriroq etganda: "Vaqtincha Irlandiya respublikalik askarlarining" terrorislari 1979-yili shahzoda Filipning togʻasi, mashxur mamlakatlik davlat arbobi va qomondoni - lord Louis Mountbatten oldirildi[14]. 1981-yili esa qirolichaning "rasmiy tugʻilgan kuniga" harbiy namoyish chogʻida II Yelizavetani terroristlar pistoletdan oq otishdi.
1981-yili kiyinroq qirol oilasining kotta muammosi aynalgan qirolicha Yelizavetaning oʻgʻli shahzoda Charles bilan malika Diananing uylanish toʻyi boʻldi
Shu vaqtda 1982-yili Kanada kostitutsiyasinda bir necha oʻzgarishlar kiritildi, Britaniya parlamenti kanadalik ishlarda oʻz ustunligini bildirdi, lekin Britanliya qirolichasi Kanada mamlakatining boshchisi boʻlib qoldi[16]. Shu yili soʻngi 450 yil davlatga kelmagan rim papasi - Ioann Pavel II Buyuk Britaniyaga tashrif buyurdi (anglikan cherkovi boshchisi boʻlib topiladigan qirol uni oʻzi kutib oldi)[8].
1990-yillar boshi — 2000-yillar. 1992-yili II Yelizavetaning "eng yomon yili" boʻldi. Toʻrt bolasining ikkalasi - shahzoda Endryu va malika Anna - umrdoshlari bilan ajrashdilar, Charles esa malika Diana bilan ajrashdi. Bundan tashqari, Vindzor saroyi yongʻindan juda kuchli zaqimlandi, qirolichaga soliq toʻlovlari qoyildi[17]. 1996-yili qirolicha talabi bilan, shahzoda Charz bilan malika Diana rasmiy ajrashuviga qol qoyildi. Bir yildan keying, 1997-yili, malika Diana Parijda avtohalokatidan halok boʻldi. Bu voqea qirolicha oilasi bilan millionlab Britaniyaliklar iztirobga uchradilar.
Oldingi kelining oliniga sabrlik tanitib, hech qanaqa reaksiya koʻrsatmagan qirolichani xalq orasida mish mishlar tarqalish boshlandi.

Britaniyaliklar qirolichaning oltin yubiley marosimida(2002)

2002-yili qirolicha Yelizaveta taxtga oʻtirganining 50 yiligiga (Oltin yubiley) ora marosim oʻtkazildi[19]. Ammo shu yili qirolichaning singlisi - Malika Margaret va onasi qirolicha Leydi Yelizaveta Bouz-Layon vafot etdilar.Hozirgi davrda
2010-yili ikkinchi marotaba Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh Assambleyasida soʻz aytdi. BMT bosh kotibi Pan Gi Mun Yelizavetani "bizning davrimizning xalaskori" deb aytdi.
Qirolicha va shahzoda Filipp shahzoda Uilyam va Kate Meaddalton toʻyida](2011)
2011-yili mustaqil Irlandiyaga Britaniya monarxni tarixida birinchi marotaba davlat safari bilan borib qaytdi[22]. Aynan shu yili Shahzoda William va Catherine Middletonning uylanish toʻyi bolib oʻtdi.
2012-yili Londonda Yozgi Olimpiada oʻyinlari 2012 boʻlib oʻtdi. Olimpiyada oyinlarining ochilish marosimida II Yelizaveta oʻzi qatnashib ochdi[24] hamda yangi qonun qabul qilindi, bu qonun . Bu qoyidalar "taxtda oʻtirish" boʻyicha edi va erkak-vorislar ayol-vorislardan ustuvorlikdan ayirlandilar.
Aynan shu yili Buyuk Britaniyada va boshqa mamlakatlarda Yelizavetaning taxtda oʻtirishini 60-yilik marosimlari boʻlib oʻtdi. Shu sabab 3-4-iyun 2012-yil kunlari damolish deb eʼlon qilindi:
3-iyun kuni Temza daryosida su usti namoyishi oʻtib, namoyishga mindan oshiq kemalar bilan qayiqlar qatnashdi. Bu voqea tarixda eng zoʻr namoyishlardan biri boʻldi;
4-iyun kuni Bukingem saroyi oldida oldingi olam va Britaniyalik yulduzlarning qatishishi bilan kosert boʻlib oʻtdi: Pol Makkartnu, Robbi Uilyams, Kliff Richard, Elton Jon, Greys Jons, Stivi Uander, Enni Lennoks, Ton Jond va boshqalar. Marosimning uyumlashtiruvchilari - Take That guruhi yakka ijrochisi - Gary Barlou boʻldi.
2013-yili II Yelizaveta 40 yil ichida birinchi marotaba Shri-Lankada oʻtgan Britaniya Millatlar Doʻstligi sammitida qatnashmadi. Sammitda Britaniyaning. shahzodasi Charles qatnashdi, bu voqea oʼzining qirollik ishlarini Shahzoda Charles, Uels shahzodasiga berilgani koʻrindi.

Siyosiy va ijtimoiy ahamiyati Konstitutsiyali monarxiyaning britanlik dasturiga koʻra, II Yelizaveta asosan mamlakat xalqaro arenasida koʻp asosiy ishlarni qilmay oʻtiradi. Ammo, oʻzining viqorlik davrida u britaniya monarxiyasining qolidan olmay qattim ushlab oʻtirdi. Qirolicha xar hil mamlakatlarga diplomatik safarlar bilan bordi, elchilarni qabul qildi, yuqori mamlakat davlat arboblari bilan uchrashdi (asosan bosh vazirlar bilan), yil oʻtishida parlamentga tegishli yollanishni oʻqishi, ritsarlarni marofatlash va boshqalar[27]. Hamda qirolicha har kuni gazetalarni oʻqib bir hil xatlarga oʻz javobini beradi, unga kunida 200-300 xatlar kelib tushadi.

Oʻzining taxtga oʻtirish kezining borligida qirolicha hamma bosh vazirlar bilan yaxshi qarim-qatnashlarda boʻldi. Bundan tashqari, u siyosiy mojaralarga yoʻl bermaslik uchun oʻzining hamma kuchini ketkazdi, oldingi yangi davr qirollarining dasturlarini davom etirmoqda. II Yelizaveta konstitutsiyali monarx boʻlgani sabab, u oʻzining siyosatga degan simpatiyalik yoki antipatiyalik koʻz qarashini etishga boʻlmaydi. Qirolicha buni har doyim qilib yurdi, shundan tashqari siyosatga degan koʻz qarashi hech kimga belgisiz boʻlip qolishda.
2010-yili ikkinchi marotaba Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh Assambleyasida soʻz aytdi. BMT bosh kotibi Pan Gi Mun Yelizavetani "bizning davrimizning xalaskori" deb aytdi.
2011-yili mustaqil Irlandiyaga Bitaniya monarxni tarixida birinchi marotaba davlat safari bilan borib qaytdi. Aynan shu yili Shahzoda William va Catherine Middletonning uylanish toʻyi bolib oʻtdi.
2012-yili Londonda Yozgi Olimpiada oʻyinlari 2012 boʻlib oʻtdi. Olimpiyada oyinlarining ochilish marosimida II Yelizaveta oʻzi qatnashib ochdi. hamda yangi qonun qabul qilindi, bu qonun . Bu qoyidalar "taxtda oʻtirish" boʻyicha edi va erkak-vorislar ayol-vorislardan ustuvorlikdan ayirlandilar.
Aynan shu yili Buyuk Britaniyada va boshqa mamlakatlarda Yelizavetaning taxtda oʻtirishini 60-yilik marosimlari boʻlib oʻtdi. Shu sabab 3-4-iyun 2012-yil kunlari damolish deb eʼlon qilindi.
3-iyun kuni Temza daryosida su usti namoyishi oʻtib, namoyishga mindan oshiq kemalar bilan qayiqlar qatnashdi. Bu voqea tarixda eng zoʻr namoyishlardan biri boʻldi;
4-iyun kuni Bukingem saroyi oldida oldingi olam va Britaniyalik yulduzlarning qatishishi bilan kosert boʻlib oʻtdi: Pol Makkartnu, Robbi Uilyams, Kliff Richard, Elton Jon, Greys Jons, Stivi Uander, Enni Lennoks, Ton Jond va boshqalar. Marosimning uyumlashtiruvchilari - Take That guruhi yakka ijrochisi - Gary Barlou boʻldi.
2013-yili II Yelizaveta 40 yil ichida birinchi marotaba Shri-Lankada oʻtgan Britaniya Millatlar Doʻstligi sammitida qatnashmadi. Sammitda Britaniyaning shahzodasi Charles qatnashdi, bu voqea oʼzining qirollik ishlarini Shahzoda Charles, Uels shahzodasiga berilgani koʻrindi.
Konstitutsiyali monarxiyaning britanlik dasturiga koʻra, II Yelizaveta asosan mamlakat xalqaro arenasida koʻp asosiy ishlarni qilmay oʻtiradi. Ammo, oʻzining viqorlik davrida u britaniya monarxiyasining qolidan olmay qattim ushlab oʻtirdi. Qirolicha xar hil mamlakatlarga diplomatik safarlar bilan bordi, elchilarni qabul qildi, yuqori mamlakat davlat arboblari bilan uchrashdi (asosan bosh vazirlar bilan), yil oʻtishida parlamentga tegishli yollanishni oʻqishi, ritsarlarni marofatlash va boshqalar. Hamda qirolicha har kuni gazetalarni oʻqib bir hil xatlarga oʻz javobini beradi, unga kunida 200-300 xatlar kelib tushadi.
Oʻzining taxtga oʻtirish kezining borligida qirolicha hamma bosh vazirlar bilan yaxshi qarim-qatnashlarda boʻldi. Bundan tashqari, u siyosiy mojaralarga yoʻl bermaslik uchun oʻzining hamma kuchini ketkazdi, oldingi yangi davr qirollarining dasturlarini davom etirmoqda. II Yelizaveta konstitutsiyali monarx boʻlgani sabab, u oʻzining siyosatga degan simpatiyalik yoki antipatiyalik koʻz qarashini etishga boʻlmaydi. Qirolicha buni har doyim qilib yurdi, shundan tashqari siyosatga degan koʻz qarashi hech kimga belgisiz boʻlip qolishda.
Yelizaveta II atalgan filmlar
2006-yili — "Qirolicha" tarjimai hol filmi. Qirolicha rolini Helen Mirren oynadi. Film koʻp mukofotlarda gʻalabalar qozondi.
2009-yili — Britaniya telekoʻrsatuvining 4-kanalida (Channel 4) „Qirolicha“ seriali koʻrsatildi, bu rejissor Edmund Kulthardning 5-seriyalik mini-seriali edi. Har seriyada 5 har xil aktrisalar oynagan.
2016-yili — The Crown seriali qirolichaning yubileyiga bagʻishlab koʻrsatildi.