O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi jizzax politexnika instituti

Elektrokimyoviy kuchlanishlar qatori.
Barcha elektrodlarning potentsiallari normal potentsial qiymati bilan solishtiriladi. Ko’pchilik metallarning normal potentsialllari tajriba yo’li bilan topilgan. Ishqoriy va ishqoriy-yer metallarning potentsiallari esa bilvosita hisoblab chiqiladi. Agar metallar normal potensiyallari algebraik qiymatlarining oshib borishi tartibida qo’yib chiqilsa, elektrokimyoviy kuchlanishlar qatori hosil bo’ladi.
Kuchlanishlar qatorida vodorod o’rtada, undan yuqorida esa potentsiallari manfiy qiymatli metallar turadi, ularning potentsiali manfiyligi yuqoriga tomon olib boradi. Demak, eng kuchli manfiy potentsialli elektrod Li metalidan yasalgan elektroddir.
Vodoroddan pastda musbat potentsialli metallar turadi. Metallar potentsialining musbatligi pastga tomon ortadi.
Kuchlanishlar qatori metallarning elektrokimyoviy va kimyoviy xossalarini bir biriga bog’laydi. Kuchlanishlar qatorida vodoroddan pastda joylashgan metallar kimyoviy jihatdan passiv-asl metallardir. Vodoroddan yuqorida joylashgan metallar esa aktiv va oson oksidlanadigan metallardir. Ularning har qaysisi o’zidan pastdagi metallni shu metall kislota va tuzidan siqib chiqaradi. Vodoroddan pastdagi metallar vodoroddan islotadan siqib chiqara olmaydi, yuqoridagi metallar esa siqib chiqara oladi. Bu xil siqib chiqarish xususiyati kuchlanishlar qatorida tomon kuchayib boradi. Ishqoriy metallar, masalan, Na va K suvni odatdagi temperaturada shiddatli ravishda parchalaydi, temir esa faqat yuqori temperaturadagina parchalaydi.
Metallmaslarning (anionlari) ham kuchlanishlar qatorini (oksidlanish-qaytarilish potentsiallari) tuzish mumkin. Metallarning kuchlanishlar qatori haqidagi ham aytish mumkin. Lekin siqib chiqarishi tartibi, aksincha, pastdagi moddalar o’zlaridan yuqorida turgan moddani, masalan, ftor xlorni uning birikmalaridan siqib chiqaradi.
Kuchlanishlar qatoridan ba’zi elementlarning o’rinlari konsentratsiya nisbatini o’zgarishi natijasida o’zgarishi mumkin. Masalan, kuchlanishlar qatorida (a₁=1 bo’lganda) temir kadmiydan yuqori turadi. Lekin C_Cd2+ | C_Fe2+ teng bo’lganda temir kadmiydan pastda turadi, ya’ni kadmiy temirni siqib chiqaradi.
Kuchlanishlar qatoriga, ba’zi hollarda o’ta kuchlanish hodisasi ta’sir ko’rsatadi, bu haqida keyingi ma’ruzalarda fikr yuritiladi. Oksidlanish-qaytarilish potentsiallari oksidlovchi va qaytaruvchi moddalrning faqat elektrokimyoviy galvanik eritmalardagina emas, balki har qaysi oksidlovchi va qaytaruvchining kimyoviy reaksiyadagi oksidlash va qaytarish qobiliyatini ham ko’rsatadi.