Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi jizzax davlat pedagogika instituti begbutayev a. E., Yusupov r. M

 
II BOB. KOMPYUTER TARMOQLARI HAQIDA ASOSIY 
TUSHUNCHALAR 
 
2.1.
 
Kompyuter tizimlari 
 
Kompyuter tizimi (KT)
deganda – axborotni oʻlchash, uning shaklini 
oʻzgartirish va ishlash uchun moʻljallangan, funksional jihatidan birlashtirilgan 
hamda istʻemolchiga, yaʻni foydalanuvchiga u talab qiladigan koʻrinishda 
axborotni (maʻlumotni) taqdim etadigan tizim tushuniladi. Kompyuter tizimlari – 
oʻlchash, hisoblash va boshqa yordamchi texnik vositalar majmuasidan iborat 
boʻladi. 
Kompyuter tizimini qurishdan maqsad – biror-bir jarayonni mantiqiy 
boshqarish vazifasini amalga oshirish, texnik diagnostika vazifalari, tasvirlarni 
ishlash va koʻpgina boshqa-boshqa vazifalardan birini yoki bir nechtasini amalga 
oshirish hisoblanadi. 
Kompyuter tizimlarini bajaradigan vazifalariga qarab tasavvur qilish nisbatan 
oson boʻlgan quyidagi xillarini keltirish mumkin:

oʻlchashlar uchun moʻljallangan kompyuter tizimlari; 

avtomatlashtirilgan boshqarish uchun moʻljallangan kompyuter tizimlari; 

texnik diagnostika uchun moʻljallangan kompyuter tizimlari; 

tasvirlarni ishlash uchun moʻljallangan kompyuter tizimlari va hokazo 
boshqa-boshqa xildagi hozirda ishlab chiqilayotgan kompyuter tizimlarining 
nomlarini keltirib roʻyxatni davom ettirish mumkin. Masalan, video filmlarni 
yaratish jarayonida qoʻllaniladigan kompyuter tizimlari, gazeta, jurnal va kitoblarni 
nashr qilish kompyuter tizimlari va hokazo. 
Endi esa kompyuter tizimlarining bir-nechta belgilariga asosan quyidagicha 
umumlashtirilgan klassifikatsiyasini keltiramiz: 

---

16 
1. Qoʻllaniladigan sohasiga qarab – sanoatda, tijoratda, moliya va marketing 
sohalaridagi kompyuter tizimlari. 
2. Boshqariladigan obʻektning xiliga qarab – korxonadagi texnologik 
jarayonlarni boshqarish uchun moʻljallangan KTlari, loyihalashni avtomatlashtirish 
uchun moʻljallangan KTlari va korxonani boshqarish uchun moʻljallangan KTlari. 
3.Natijaviy axborotni qanday qoʻllanilishiga qarab
- axborot-qidiruv tizimlari, ular axborotni yigʻish, saqlash hamda 
foy­dalanuvchining soʻroviga qarab kerakli maʻlumotlarni topib berish vazifalarini 
bajaradi; 
- axborot-maslahat beruvchi tizimlar, ular foydalanuvchiga qarorlar qabul 
qilish uchun tavsiyalar berish vazifasini bajaradi; 
- axborot-boshqarish tizimlari, ular boshqarish uchun kerak boʻladigan 
maʻlumotlarni yetkazib berish vazifasini bajaradi. 
Kompyuter tizimlari – bitta kompyuterli, koʻp kompyuterli va koʻp 
prosessorli tizimlar sifatida quriladi. Bu tizimlar – tezkor (on line) va tezkor 
boʻlmagan (off line) rejimlarida ishlashi mumkin.
Kompyuter tizimlarini boshqarish – markazlashtirilgan va markazlash-
tirilmagan tarzda amalga oshiriladi. Kompyuter tizimlarining vositalari – bir joyga 
toʻplangan holda, yoyilgan holda, maʻlumotlarni bir sathli ishlash vositalari sifatida 
va koʻp sathli ishlash vositalari sifatida quriladi.