O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi j. Abdullayev, I. Ermatov, S. Eshqulov ona tili

10-dars. Evfemizm va disfemizmlar. Eskirgan so‘zlar va yangi paydo bo‘lgan so‘zlar.

So‘z ham eskiradimi? So‘zlarning eskirishi. Tarixiy so‘zlar. Eskirgan so‘zlar. So‘zlarni eskirishdan asrash kerakmi? Qayta tug‘ilgan eski so‘zlar.

Evfemizmlar sinonimiyaga yaqin vazifaviy-mazmuniy hodisalardir. Evfemizmlar so‘z qo‘llash orqali amalga oshiriladi. So‘z qo‘llash va uning jarayoniga nisbatan leksik qo‘llash atamasi ham ishlatiladi.

Leksik qo‘llash umumtil hodisasi emas. U tilning rasmiy birliklari kabi ommalashmagan. Shu bois so‘z qo‘llash individual xarakter kasb etadi. So‘z qo‘llashning turlari ko‘p. Shulardan biri evfemistik qo‘llashdir. Ayrim ishlatilishi noqulay yoki tinglovchiga salbiy ta’sir qilishi mumkin bo‘lgan so‘z yoxud iboralar nutqda ularning ma’nosini beruvchi, lekin tinglovchiga “og‘ir botmaydigan” boshqa leksik muqobillar evaziga almashtiriladi. Masalan, umri tugagan insonga nisbatan “o‘ldi” deyish tinglovchiga yoqimli eshitilmaydi. Shu so‘z ma’nosini tinglovchiga “muloyim” etkazish uchun, “u dunyoga ketdi”, “olloh marhamatiga oldi”, “narigi dunyo safariga jo‘nadi” va h.k. iboralar vositasida etkaziladi. Eshitilishi noqulay va yoqimsiz so‘zlar o‘rnida qo‘llanuvchi ijobiy bo‘yoqli bunday muqobillar evfemizmlar deb ataladi.

Tilning ma’lum davrida qo‘llanib, hozirgi kunda foydalanilmaydigan so‘zlar eskirgan so‘zlar deyiladi.. Eskirgan so‘zlar ikkiga bo‘linadi: 1) tarixiy so‘zlar; 2) arxaik so‘zlar.

So‘zning o‘zi ifodalagan tushuncha bilan birgalikda eskirishi tarixiy so‘zlar (masalan: qozi, mirshab, amin, mingboshi, xon), so‘z eskiradi, tushuncha saqlanadi va u boshqa so‘z bilan nomlansa arxaik so‘zlar deyiladi (masalan: rayon-tuman, oblast-viloyat).

Hozirgi kunda yangilik bеlgisini saqlab turgan so‘zlar yangi paydo bo‘lgan so‘zlar deyiladi. Masalan: bakalavr, magistr, ishbilarmon, fеrmеr, tadbirkor, uyali tеlеfon.