O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi j. Abdullayev, I. Ermatov, S. Eshqulov ona tili

12-dars. Frazeologiya (iboralar) uslubiyati. Iboralarda shakldoshlik, ma’nodoshlik va zid ma’nolilik. Soʻz va iboraning bir-biridan farqi.


13-dars. Aforizm va maqollardan oʻrinli foydalanish.

Erkin Vohidovning “So‘z latofati” asaridan olingan parchani o‘qish, undagi so‘z ma’nosi haqidagi ma’lumotni anglash, munosabat bildirish, o‘z qarashlarini bayon qilish.

Grammatik jihatdan gap holida shakllangan, xalq donishmandligi natijasida vujudga kelgan barqaror birikmalar maqollar sanaladi. Masalan, Shamol bo‘lmasa, daraxtning uchi qimirlamaydi. Bolta tushguncha, to‘nka dam oladi.

Maqollar xalqning hayotiy tajribasi, donishmandligi natijasida maydonga keladi. Ular nutq jarayoniga qadar tilda tayyor holda barqaror birikma sifatida mavjud bo‘ladi. So‘zlovchi bunday birikmalarni yaxlit holda nutqiga olib kiradi. Maqollar fikrni ta’sirchan, bo‘yoqdor qilib ifodalovchi qudratli vositadir. Nutqda maqollardan o‘rinli foydalanish so‘zlovchining mahorati sanaladi.

Grammatik jihatdan gap holida shakllangan, xalqning turmush tajribasiga tayanib ma’lum bir shaxs tomonidan yaratilgan qisqa, obrazli barqaror birikmalarga hikmatli so‘zlar (aforizmlar) deyiladi. Masalan, Odami ersang demagil odami, Onikim yo‘q xalq g‘amidin g‘ami. (A.Navoiy). Hikmatli so‘zlar (aforizmlar) barqarorlik, mazmuniy yaxlitlik, takroriylik (ya’ni nutqda doimo bir xil tuzilishda quyma holda takrorlanish) belgilariga ko‘ra boshqa barqaror birliklar bilan umumiylik kasb etsa ham, aniq muallifining borligi bilan ulardan farq qiladi.

Hikmatli so‘zlarni o‘rganib, xotirada saqlab, nutqda o‘rinli qo‘llay bilish kishining so‘z san’atkori, donishmand bo‘lishini ta’minlaydi.

14-dars. Tasviriy ifoda – koʻtarinki nutq vositasi.

“Adabiy tilda gaplashaylik!” mashqi uchun telekanallarda efirga beriladigan boshlovchilari shevada gaplashadigan ko‘rsatuvlarning beshligi ro‘yxatini shakllantirish. Munosabat bildirish. Sheva o‘zbek tilining boyligi, lekin adabiy tilni ham sof saqlash shartligi haqida xulosa chiqarish.

Narsa-buyumning nomini aniq atamay, shu narsa-buyumni tasvirlab anglatadigan so‘z birikmasi tasviriy ifoda deyiladi. Masalan: paxta-oq oltin, doktor-salomatlik posboni, tеlеvizor-zangori ekran, pilla-kumush tola.