O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Karyer avtosamosvallari kuzovi (yuk platoformasi) kabina usti yoping‘ichi, rama ustini qoplovchi va orqaga ko‘tarilgan yuk tushiruvchi qismlarning o‘zaro payvandlangan metall platformasidan tashkil topgan.
Karyer yuk avtosamosvallarida eng ko‘p tarqalgan kuzov turi V – shaklli kuzov formasidir. Bu shakldagi forma kuzov balandligi kamayishini va avtomobil og‘irlik markazini ta’minlaydi.
Kuzov lonjeron shaklga keltirilgan asos, yon va bortdan iborat. Kuzov tag qismi 18-25 mm.li plita ko‘rinishida ishlangan. Kuzovning orqa borti odatda yo‘q bo‘lib, u yengil yuklarni tashishga mo‘ljallangan avtosamosvallarda (masalan, ko‘mir tashishda) zarur bo‘ladi. Kuzov ramaga rezinali amortizatorlar yordamida o‘rnashadi.


Назорат savollari:
1. Kar’yer avtotransportining qanday turlarini bilasiz.
2. Kar’yer avtosamosvallari qanday mexanik qismlardan tashkil topgan;
3. Kar’yer avtosamosvallarida қандай transmissiya turlari ishlatiladi.
4. Elektromexanik transmissiyaning тузилиши va ishlash prinsipini tushuntiring.

15,16-ma’ruza

Kar’yer avtosamosvallari harakat nazariyasi. Avtosamosvallar harakatiga ta’sir qiluvchi kuchlar. Avtosamosvallarning harakat tenglamasi


Ma’ruza rejasi:

1. 
   Автосамосвалларнинг тортиш кучини аниқлаш;
   
2. 
   Автотранспорт ҳаракатига қаршилик кучларини аниқлаш;
   
3. 
   Автотранспоррт турини ва юк кўтариш қобилиятини танлаш ва асослаш.
   

Tortish kuchi
Avtosamosvalning tortish xususiyati dvigatel quvvatiga, transmissiya turiga, qolaversa, avtomobil massasiga bog‘liqdir.
Avtomobillarda indikator, urinma va foydali tortish kuchlari farqlanadi.
Indikator tortish kuchi - dvigatel silindrlaridagi kuch bo‘lib, silindr diametri, porshen harakati, issiq yoqilg‘ini siqilish darajasi va boshqa ko‘rsatkichlar bilan aniqlanadi.
Urinma tortish kuchi - mashina harakatlanuvchi g‘ildiraklaridagi tortish kuchidir. Urinma tortish kuchi indikator tortish kuchidan harakatlanish va uzatuvchi mexanizmlardagi yo‘qolayotgan kuchlar ayirmasiga tengdir.
Foydali tortish kuchi - avtomashinaning ilgagidagi tortish kuchidir. Foydali tortish kuchi urinma tortish kuchidan avtomobilning o‘zining harakatga qarshilik kuchlari ayrmasiga teng.
Urinma tortish kuchi – F_u (N) mashinaning aniq quvvatida yoqilg‘ini silindrga uzatishni boshqarish bilan, uzatish qutisining uzatish sonini yoki generator qo‘zg‘alishini o‘zgartirish bilan quydagi formula yordamida aniqlanadi:
, (4.7)
bu yerda: N – dvigatel quvvati, kVt;
- avtomobilning harakat tezligi, km/soat;
- dvigatel validan g‘ildiraklarga harakatini uzatishdagi f.i.k.,
mexanik uzatmada = 0,85-0,98; gidromexanik uzatishda esa
= 0,8-0,85 qabul qilinadi.
- yetaklovchi g‘ildirakni f. I. K. = 0,7-0,9
Avtomobilning harakat tezligi quydagicha aniqlanadi.
, km/soat (4.8)
bu yerda: d – avtomobil yetaklovchi gildiragi diametri, m ;
n - dvigatel tirsakli valining bir minutdagi aylanishlar soni;
- bosh uzatmaninng uzatish soni;
- aniq harakat rejimidagi uzatish qutisining uzatish soni.
Tortish kuchining eng katta qiymati g‘ildiraklarlarning yo‘l qoplamasi bilan birikiishi sharti bilan chegaralanadi.
(4.9)
bu yerda: - avtomashinaning ilashish og‘irligi bo‘lib, harakatlanish g‘ildiraklariga to‘g‘ri keladigan og‘irligidir, t., avtosamosvallar uchun =0,7 , yarimpritseplar uchun =0,6
– mashinaning to‘la og‘irligi, t.
Ilashish koeffitsientining qiymati yo‘l qoplamasi turiga va holatiga bog‘liq bo‘lib, uning qiymatlarini quyidagi 4.5-jadvaldan ko‘rish mumkin.

4.5-jadval

Yo‘l turi	Yo‘l qoplamasi holatiga bog‘liq ravishda koeffitsient qiymati
	quruq	Nam	Ifloslangan
Asosiy tashuv yo‘llari
Yuzasi qayta ishlangan shebenkali yo‘l	0,75	0,5	0,4
Toshyo‘li	0,7	0,4	0,35
Chorqirra toshli yo‘l	0,65	0,4	0,3
Asfalt yo‘l	0,7	0,4	0,25
Asfalt-betonli va betonli yo‘l	0,7	0,45	0,3
Zaboy va ag‘darmalardagi yo‘llar
Zaboy shibbalangan y o‘llari	0,6	0,4-0,5	-
Ag‘darma shibbalangan yo‘llari	0,4-0,5	0,2-0,3	-
qor bilan qoplangan yo‘llarda birikish koeffitsienti 0,2-0,3, muzlagan yo‘llarda esa 0,18-0,24 olinadi