O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Toshmali terlama (tuphus exanthematicus, tepkili terlama, epidemik tif) — rikketsiozlar guruhiga mansub oʻtkir infeksion kasallik, bunda bemor isitmalaydi, yurak, qon tomirlar, markaziy nerv sistemasi zararlanadi, toshma toshadi. Provachek rikketsiyasi qoʻzgʻatadi, bit orqali yuqadi. Toshmali terlamaning kechishida 4 davr farklanadi; yashirin davri (oʻrtacha 2 hafta), boshlangʻich, avj olish va sogʻayish davrlari. Dastlab bemorning eti uvishib, isitmalaydi (39—40° gacha), boshi va muskullari qaqshab ogʻriydi, yuzi kepchiydi, koʻzlari qizarib turadi, uyqusi buziladi, alahlaydi. Kasallikning 3— 4 kunida koʻz konʼyunktivasining burmasida va yumshoq tanglayda dogʻsimon toshmalar paydo boʻladi. Intoksikatsiya kuchliligidan yurak, nafas yoʻli va nerv sistemasi zararlanadi. Kasallikning 5kunidan boshlab bemor badaniga va bilaklariga qizgʻishpushti toshmalar toshadi. Kasallikning 12— 15 kunidan bemorning axvoli yaxshilana boshlaydi. Baʼzan Toshmali terlama qaytalaydi. Soʻnggi yillarda bu kasallik Oʻzbekistonda deyarli uchramaydi. Toshmali terlamaning oldini olish uchun bitga qarshi kurash choralari koʻriladi, dezinfeksiya oʻtkaziladi 

Pirogenlar — organizmga tashqi tomondan tushadigan yoki uning ichida hosil bo’ladigan isitmaga olib keladigan moddalardir. Ekzogen pirogenlar ko’pincha infektsion qo’zg’atuvchilarning komponentlari hisoblanadi. Ularning eng kuchlilari gram-manfiy bakteriyalarning kapsulali termostabil lipopolisaxaridlari sanaladi. Ekzogen pirogenler bilvosita, gipotalamusdagi termoregulyatsiya markazida o’rnatilgan nuqtaning siljishini ta’minlaydigan endogen pirogenlar orqali ta’sir qiladi.

Ko’pgina endogen pirogenlar leykositar kelib chiqishga ega, bular, masalan, 1 va 6 interleykinlar, o’sma nekrozi omillari, interferonlar, makrofagli yallig’lanishli 1α-oqsil, bularning ko’pchiligi pirogen (prostaglandin sintezini keltirib chiqarish qobiliyati tufayli) ta’sirdan tashqari boshqa bir qator muhim ta’sirlar ko’rsatadi. Endogen pirogen manbai, asosan, immun tizimining hujayralari (monositlar, makrofaglar, T- va B- limfotsitlar) va granulositlar hisoblanadi. Pirogenlarning bu hujayralar tomonidan shakllanishi va chiqarilishi har qanday etiologiyali yallig’lanish, pirogen steroidlar va boshqalar ta’sirida sodir bo’ladi.