O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universitetining qo‘qon filiali

ZAMONAVIY ELEKTRON QURILMALAR ISHONCHLILIGINI IQTISODIY TA’MINLASH.


Reja:
1. Elektron qurilmalar ishonchliligini iqtisod bilan aloqasi.
2. Elektron qurilmalar ishonchliligini oshirishni ta’minlovchi
ishlarini iqtisodiy baho bo‘yicha ish etaplari.


Tayanch so‘z va iboralar: iqtisodiy effekt, qo‘shimcha sarf, narxni kamayishi, ekspluatasion sarf, bir vaqtli sarflarni o‘lchash.


1. Elektron qurilmalar ishonchliligini iqtisod bilan aloqasi.


Elektron qurilmalar va asboblar elementlari ishonchliligini oshirish zamonaviy elektron asbobsozlik oldida turgan asosiy masalalardir. Mahsulot ishonchliligini oshirish maqsadida o‘tkaziladigan barcha tadbirlar iqtisodiy efektni oshirish va jamoalar mehnat samaradorligini oshirish uchun qo‘llaniladi.
Qurilmalarning ishonchliligini oshirishga ko‘pincha qo‘shimcha harajatlarsiz erishiladi. Elektron texnikasida mikrominiatyur elementlarni qo‘llanilishi ishonchlilikni oshirishga va narxini arzonlashishiga olibkeladi. Ko‘p hollarda mahsulot ishonchliligini oshirish loyixalashtirish, tayyorlash va foydalanish harajatlarini oshib ketishiga sabab ham bo‘ladi. Shu sababli mahsulot ishonchliligini oshirish uchun o‘tkazilgan tadbirlar ekonomik asoslangan bo‘lishi kerak.
Mahsulot ishonchliligini oshirish uchun yuqori ko‘rsatkichli variantlarni tanlab olish qo‘shimcha xarajatlarni aniqlash ularni ishlatishdagi (foydalanishdagi) iqtisodi bilan taqqoslash va ishonchlilikni iqtisodiy optimal ko‘rsatkichlarini hisob chiqish kerak. Yuqori ishonchlilikka ega mahsulotlarni ishlab chiqarishga tadbiq etish va ulardan foydalanishda iqtisodga erishish, brak mahsulotlarni kamaytirish yo‘li bilan erishiladi.
2. Elektron qurilmalar ishonchliligini oshirishni ta’minlovchi ishlarini iqtisodiy baho bo‘yicha ish etaplari.

Mahsulotlarni ishonchliligini oshirishni ta’minlash uchun o‘tkaziladigan tadbirlarni iqtisodiy baholash quyidagi asosiy bosqichlardan iborat:

1. 
   mahsulot ishonchliligini oshirishni haqiqiy aniqlash.
   
2. 
   Yuqori ishonchlilikka ega mahsulot yaratish uchun kerak bo‘lgan bir marotabali va har kungi o‘lchov kattaliklarigaketadigan xarajatlarni xisoblash va mahsulot ishonchliligini oshirish uchun xarajatlar xisobi.
   
3. 
   Yuqori ishonchlilikka ega mahsulotlarni yaratish va xalq xo‘jaligiga qo‘llanilishidagi iqtisodiy effektni aniqlash.
   
4. 
   Effektivlik xisobi va ishonchlilikni optimal iqtisodiy ko‘rsatkichlarini tanlash.
   

Mahsulotni optimal buzilmasligi R_opt sifatida tenglamalar ildizlarining musbat qiymatlaridan foydalaniladi. Tenglamadn shuni ko‘rish mumkinki, mahslotni yartish narxi qiymati va ishlatilish narxi K=1 bo‘lganda, optimal buzilmay ishlashi R_opt=0,5 bo‘ladi.

Odatda yaratilayotgan mahsulotlar sifatini oshirish uchun maxsus choralar ko‘rilmaganda ham 0,5 dan ortiq buzilmay ishlashga ega.
Shu sababli ko‘rilayotgan xolat uchun buzilmay ishlashning optimal qiymatiga yaqinlanish darajasi haqida ham gapirishimiz kerak.


2-rasm. Mahsulot tayyorlash va ishlatish narxi S ni buzilmay ishlash extimolligi r(t) ga bog‘liqligi
Rasmdan shuni ko‘rish mumkinki, loyixalashtirish narxi qancha katta bo‘lsa talab qilinayotgan buzilmay ishlash qiymati shuncha katta bo‘ladi. Ideal buzilmay ishlashga ega mahsulot uchun cheksiz xarajatlarkerak bo‘ladi. Ideal buzilmay ishlashga ega mahsulot uchun cheksiz harajatlar kerak bo‘ladi. Mahsulot buzilmay ishlashi qancha katta bo‘lsa, ishlatilish harajatlari S₂ shuncha kichik bo‘ladi. Bundan kelib chiqadiki buzilmay ishlashning optimal qiymati bor. U loyihalashtirish minimal narxini ta’minlaydi. Oddiy xolatlar uchun mahsulot ishonchliligi effektivligi Ye bo‘ladi.

Ye=C₁₀/(I-P)+C₂₁/P

Bu yerda, r- mahsulot buzilmay ishlash extimolligi, S₁₀-loyixalashtirish va tayyorlash narxi R=0 bo‘lsa, S₂₁-R=1 bo‘lganda ishlatish narxi.

Mahsulot buzilmay ishlashi qiymati quyidagi tenglama orqali topiladi:
(K-1)R₂+ 2P-1=0, bunda K=S_10/C_21-

Nazorat savolllari.

1. 
   EQ larni ishonchliligini oshirish bo‘yicha hamma ishlarning maqsadi bo‘lib nima xizmat qiladi?
   
2. 
   Apparaturani ishonchliligi qo‘shimcha sarflarsiz amalga oshishi mumkinmi?
   
3. 
   Apparaturani ishonchliligini oshirish uni arzonlashtirish bilan birga kechishi mumkinmi?
   
4. 
   Mahsulotni buzilmay ishlashi va sarfi uni qurishga qanday bog‘liq?
   
5. 
   Mahsulot ishonchlilik effektivligini formulasini ko‘rsating?
   
6. 
   Mahsulotni buzilmay ishlash extimolligi nima?
   
7. 
   Mahsulotni optimal buzilmasligi nima?