O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov

Eritmalardagi molekulalararo kuchlar.
Toza moddalardagi barcha molekulalararo o`zaro ta’sir kuchlari ham shuningdek eritmalarda amalga oshiriladi (13.1 – rasm)
1. Ion – dipoli o`zaro ta’sir kuchlari ionli birikmalarni suvda eritish bilan hosil buladi.Bunda bir vaqtning uzida quyidagi hodisalar sodir buladi:
• Tuz suvda eriganda u ionlarga dissotsilanadi va ionlar qarama qarshi zaryadlangan suv dipollariga tortiladi. Bu o`zaro ta’sir kuchlariga nisbatan kattadir shuning uchun kristall parchalanadi.(ya’ni eriydi)
• Gidrat qobiqlarining hosil bulishi:metall ionlari eritmada bulganda u suv molekulalari bilan uraladi va vodorod boglar hosil bulishi hisobiga solvat qobiklari hosil buladi:bunda ion ulchamiga boglik ravishda gidrat kobigiga suv molekulalari soni turlicha masalan; Li⁺ ionlariga o`xshashlari uchun – suv molekulalari soni 4 ta Na<sup>+</sup> va F<sup>-</sup> ga o`xshash ionlar turida 6 tadan suv molekulari buladi.(13.2 – rasmga qarang).
2. Vodorod bog`lari suv molekulalari (uning kislorod atomi) va o`z tarkibida N va O ya’ni -OH, -COOH, -NH₂ va boshqalar kabi ion–induksion dipol tipdagi funksional guruxlar tutgan organik va biologik moddalar (spirtlar karbon kislotalar aminlar) orasida hosil buladi.
3. Dipol – dipoli o`zaro ta’sir kuchlari dixlormetan (CH<sub>2</sub> Cl<sub>2</sub> ) tipidagi polyar erituvchilarda eritilgan propanol (CH<sub>3</sub> CH<sub>2</sub> CH<sub>2</sub> OH) tipidagi polyar molekulalar orasida sodir buladi.
4.Ion – induksuyalangan dipol tipidagi o`zaro ta’sir kuchlari zaryadlangan ion yonida turgan qutbsiz molekulaning elektron pogonachasini siljitish hisobiga sodir buladi va qizil qon to`qimalarini hosil qiladi.
5.Dipol induksiyalangan dipol o`zaro ta’siri qutbli molekula qutbsiz molekulaning elektron bulutini siljitish hisobiga sodir buladi.bu kuchlar ion – induksuyalangan ta’sir kuchlariga nisbatan kuchsiz.Atmosferadagi O₂ , N₂ va nodir gazlarning suvda eruvchanligi chegaralangan xususan bu kuchlarning paydo blishi bilan bog`liq.
6.Dispersion kuchlar o`zaro ta’siri uz ulushini barcha eritmalar hosil bulishiga sarflaydi ammo ular neft va gazolin tipidagi qutbsiz moddalar eritmalaridagi molekulalararo o`zaro ta’sir kuchlari hisoblanadi.