O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Kataklastik metamorfizm yoki dinamometamorfizm
Tektonik 
jarayonlar ta’sirida tog‘jinslarining siljishi natijasida yuzaga keladi, u 
jinslarning singan, yorilgan zonalarida namoyon bo‘ladi. Bu jarayonning 
yuzaga kelishidagi asosiy omil bir tomonlama bosim yoki stressdir. 
Dinamometamorfizmda jinslar qayta kristallanmasdan, faqat ularning 
ezilishi bilan cheklanishi mumkin. Konstruktiv dinamometamorfizm 
uchun mineral donalarning buzilishigina emas, balki yangi minerallarni 
va tog‘jinslarining yangi strukturalarini (qayta kristallanish) yuzaga 
kelishi ham har akterlidir.
Avtometamorfizm
Avtometamorfik 
o‘zgarishlar 
magmatik 
jinslarning o‘zida, haroratning pasayishi va o‘z tarkibidagi yengil 
uchuvchan hamda osonlikcha siljiydigan magmatik komponentlardan 
iborat agentlarning va shuningdek gidrotermal eritmalarning ta’sirida yuz 
beradi. Gidrotermal eritmalarning manbai ham shu magmatik 
tog‘jinslarning o‘zidir.
Kontakt-termal metamorfizm
Kontakt metamorfik o‘zgarishlar 
magmatik massa bilan qizdirilgan atrofidagi yon jinslarida sodir bo‘ladi. 
Bunda metamorfilanuvchi jins tarkibidagi modda chetga chiqib ham 
ketmaydi, chetdan kelib qo‘shilmaydi ham, ya’ni izokimyoviy harakterga 
ega bo‘ladi. Shu bilan birga bu jarayoning rivojlanishida magmatik va 
intruziv atrofidagi jinslarning kimyoviy tarkibi, sodir bo‘layotgan shu 
jarayonning chuqurligi va unga ta’sir etuvchi bosim katta rol o‘ynaydi. 
Metamorfizm shu jarayonning boshlanishi uchun sabab bo‘lgan magmatik 
massaga nisbatan tashqarida yoki ichkarida yuz berishi mumkin. Shunga 
qarab magmatik jinslarning o‘z ichidagi jarayon endokontakt, 
tashqarisidagi jarayon esa ekzokontakt metamorfizm de-yiladi.

---

128 
Shuningdek kontakt metasomatik jarayonlar ham borki, buning 
natijasida tog‘jinslarining tarkibi eritmalar va pnevmatolatlar ta’sirida 
birmuncha o‘zgaradi. 
V.S. Sobolev (1970) bergan ma’lumotlariga ko‘ra tipik kontakt 
metamorfizmi 550-9000 C haroratlar oralig‘ida davom yetadi.
Metamorfik o‘zgargan jinslar tarqalgan joy intruziv jinslar 
kontaktida uzoqlasha borgan sari yuqori haroratdan boshlab, past harorat 
oraliqda termal metamorfizm zonalariga bo‘linadi. Shunga muvofiq 
minerallar paragenezisi past va yuqori haroratlilarga ajraladi va bunda 
kontaktdan 
uzoqlasha 
borgan 
sari 
jinslarning 
kristallanishidagi 
intensivlikning kamaya borishi ko‘rinadi.