O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Geokimyoviy usul
yotqiziqlarni ajratish va taqqoslash kimyoviy 
elementlarning Yer po‘stida tarqalishi va migratsiyasini o‘rganishga 
asoslanadi. Ayrim kimyoviy elementlarning kontsentratsiyasini aniqlash 
hamda ular miqdorini keskin o‘zgargan (kamaygan yoki ko‘paygan) 
chegaralariga diqqat bilan e’tibor beriladi. Elementlarning Yer po‘stida 
migratsiyasi, tarqalishi va konsentratsiyasi haqidagi ma’lumotlar 
V.M.Goldshmidt, 
V.I.Vernadskiy, 
A.Е.Fersman, 
N.A.Saukov, 
A.I.Perelman va boshqa olimlar tomonidan yaxshi yoritilgan. 
Agar elementlarni migratsiya qobiliyatlari bo‘yicha bir qatorga 
joylashtirsak, bir xil fizik-kimyoviy sharoitlarda har qaysi element shu 
qatorda ma’lum bir qat’iy joyni egallaydi (N.M.Straxov, 1962). Tashqi 
fizik-kimyoviy sharoitlarning o‘zgarishi o‘z navbatida geokimyoviy 
harakatchanlik qatorni qayta quradi. Shu boisdan N.M.Straxov ma’lum 
bir geologik jismdagi (qatlam) elementlarning geokimyoviy qatori shu 
jism (qatlam)ni hosil
 
bo‘lish sharoitlarini o‘zida aks ettiradi deydi. 
Geokimyoviy tadqiqotlar asosida hosil bo‘lish sharoitlari bo‘yicha har xil 
bo‘lgan yotqiziqlarni kesimda ajratish imkoniyati tug‘iladi va ularni 
lateral yo‘nalishda kuzatish mumkin. Kesim yotqiziqlarini taqqoslaganda 
jinslarning elementar tarkibi, oksidlar, izotoplardan foydalanish mumkin. 
Geokimyoviy usul organik qoldiqlari kam bo‘lgan, tashqi ko‘rinishi 
bir jinsli cho‘kindi qatlamlarni ajratish va taqqoslashda samarali natiajalar 
beradi. Bunday cho‘kindi qatlamlarga sulfat-karbonatli, kremniyli, 
vulqonogen-kremniyli ayrim bo‘lakli chaqiq dengiz yotqiziqlari kiradi. 

---

75 
Geofizik usullar
. Tog‘jinslarining nisbiy yoshini aniqlashda 
geofizik usullardan ham keng foydalaniladi. Bu usul kesimlarda bir xil 
fizik xususiyatli qatlam va pachkalarni ajratish va ularni qo‘shni 
kesimdaga qatlam va pachkalar fizik xususiyatlari bilan taqqoslashga 
asoslangan. Bir xil fizik xususiyatli qatlam va pachkalar bir yoshda deb 
qabul qilinadi. 
Geofizik ishlar Yer yuzasida va burg‘i quduqlarida olib borilishi 
mumkin; oxirgisi burg‘i qudug‘i karotaji de-yiladi va Yerning chuqur 
qatlamlari o‘rganiladi. Geofizik tadqiqotlarda, asosan elektr va gamma 
karotaji, seysmik va paleontologik usullari keng qo‘llanilada. 
Elektr karotajda tog‘jinslarining solishtirma qarshiligi va g‘ovakligi, 
gamma karotajda esa tabiiy radiofaolliga o‘lchanadi; oxirgisini yadro 
usuli ham de-yiladi. O‘lchashlar natijasida kesim karotaji (diagrammalari) 
tuzilib, qatlam va pachkalar ajratiladi, bir yoshdagilari taqqoslanib 
aniqlanadi. 
Seysmostratigrafiyada esa qayishqoq to‘lqinlarning Yer po‘stida 
taraqalishi asos qilib olingan. Qayishqoq to‘lqinlar sun’iy portlatishlar 
orqali vujudga keltiriladi. Litologik tarkibi har xil bo‘lgan qatlamlarda 
to‘lqinlar tarqalish tezligi turlicha. 
Keyingi vaqtlarda stratigrafiyada