O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta-maxsus ta'lim vazirligi islom karimov nomli toshkent davlat texnika universiteti s. T. Yunusxo‘jayev

4.3.
ZAMONAVIY MASHINALARNI ELECTRON 
DIAGNOSTIKALASH TIZIMLARI 
Boshqarish electron tizimlari. 
Hozirgi kunda mobil 
mashinalarda juda ko‘p electron tizimlar qo‘llanilmoqda, ular 
yordamida ishlash davomida tinimsiz axborat va ma’lumotlar olish va 
almashtirish 
imkoniyatlari 
mavjuddir. 
Masalan, 
zamonaviy 
kombayinlarda ondan ortiq bog‘liq bolmagan ko‘rsatkichlar 
berilganki, 
ular 
bir-biriga 
moslashgan 
ravishda,mashinaning
mexanik, gidravlik va pnevmatik agregatlarni boshqarishi, hamda 
diagnostikalash ishlarini bajarishi mumkin. 
Ishni bajaruvchi asosiy electron tizimlar: 

Dvigatelning ishini boshqarish; 

Transmissiyani boshqarish; 

Tormoz tizimini boshqarish; 

Ishchi organlarni (bir necha bo‘lishi mumkin) boshqarish; 

Electron tizimni o‘z-o‘zini diagnostikalash; 

Operator kabinasining comfort va haroratini nazorat qilish; 

Navigatsiya, boshqa multimediya qurilmalari bilan aloqa. 
Datchiklardan axborot yig‘ish, ma’lumotlarga ishlov berish, tizim, 
agregat va mashinani etarli darajada faoliyat yuritishi uchun kerakli 
habarlarni shakillantirish va etkazib berish asosan electron boshqarish 
blokida (EBB) ro‘y beradi. Odatda har bir electron tizim o‘zining EBB ga 
egadir, lekin bazi hollarda bir blokka bir necha tizimlar ulanadi. 
Odatda asosiy EBB lar bir joyda jamlanadi, ko‘pchilik hollarda 
operatorning kabinasida, bundan tashqari boshqarilayotgan mexanizm 
yonida ham joylashishi mumkin (VIII rangli rasm). 
EBB larining asosiy funksiyalari
: 

Tarkibdagi barcha tizimlarning ishini tinimsiz nazorat qilish; 

Analogli habarlarni raqamli ko‘rinishga aylantirish; 

Ma’lumotlarni saqlash va ishlov berish; 

Olingan ma’lumotlarni berilgan qiymatlar bilan solishtirish, 
hatoliklarni aniqlash; 

Kelayotgan ma’lumot berilganidan farq qilganda yuboriladigan 
habarni hisoblab toppish; 

Boshqarish pulti va diagnostikalash 
qurilmalari bilan 
axborotlarni almashish; 

Bajaruvchi mexanizmlar va ishchi organlar holatini nazorat 
qilish. 

---

131 
Odatda barcha mobil mashinalarning EBB lari umumiy sxema 
bo‘yicha tuziladi (4.5 rasm), har bir EBB ga o‘rnatilgan programma 
maxsuloti, uning ishlash qobiliyatini va bajaradigan ishlarning 
hajmini belgilab beradi. Zamonaviy mashinalarning diagnostikalash 
tizimlari mashinaning umumiy vazifasini bajarishda ishtirok etuvchi 
barcha tizim elementlarini ishlash sifati ko‘rsatkichlarini baholashi 
mumkin. 
EBB ni o‘z-o‘zini diagnostikalash hsusiyati uning faoliyat 
yuritishining asosini (harakatlanish hafsizligi va mashinaning 
ekologik ko‘rsatkichlari bo‘yicha) tashkil qiladi, lekin EBB ga 
qo‘shimcha programma o‘rnatish imkoniyati mavjuddir. Demak, bir 
qancha datchiklarni, mexanizmlarni va EBB ni tinimsiz diagnostika 
qilish boshqarish blokiga joylangan. Agarda mashinaga qo‘shimcha 
ishchi organ yoki tizim o‘rnatiladigan bo‘lsa, u holda o‘z-o‘zini 
tekshiruvchi jarayonda ishtirok etuvchi datchiklar va bajaruvchi 
elementlarning soni ortadi. 
Mobil texnikaning barcha tizimlari va agregatlarini samarali 
tekshirib turish, bajarilayotgan texnologik jarayonlarning va 
mashinaning texnik holatini tezkor nazorat qilish imkonini beradi.
Bu mashinaning ishonchliligini oshiradi, lekin mashinani o‘ziga 
o‘rnatilgan elektron tizimlarning tizimini murakkablashtiradi. 

---

132