O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta-maxsus ta'lim vazirligi islom karimov nomli toshkent davlat texnika universiteti s. T. Yunusxo‘jayev

Tashqi 
diagnostikalash 
tizimlari 
yordamida 
faol 
diagnostikalash
. Mashinalarni diagnostikalashda butun tizimning 
texnik xolati to‘g‘risida, shu qatorda MT ni qo‘llab faqatgina ma’lum 
qism to‘g‘risida hulosa olish mumkin. 
Diagnostikalanayotgan 
MT 
ko‘rsatkichlarining 
soni 
chegaralanmagan, shu sababli ishlab chiqaruvchi korxona tomonidan 
joylangan programmaning sifat ko‘rsatkichlari baholanganda, 
dvigatelning boshqarish bloke habarlari bilan tanishish va 
qo‘shimcha datchiklardan foydalanish imkoniyatlari yuzaga keladi. 
MT yordamida turli mexanizm va tizimlarning texnik xolatini 
aniqlash bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar joylangan. Masalan, 
dvigatelni 
ishga 
tushirish 
vaqtida 
akkumuliyatordan 
yo‘naltirilayotgan tok kuchi va tebranishi bo‘yicha, va tirsakli 
valning aylanish chastotasi bo‘yicha starterning va silindr-porshen 

---

167 
gruhi detallarining (silindrlardagi kompressiya) texnik xolatini 
aniqlash mumkin. Elektron programmalar datchiklarni bir necha 
o‘lchashlar natijasi bo‘yicha taxlil qiladi va manitor ekraniga 
aniqlangan qiymatning raqamli ko‘rinishda, hamda gistogramma 
ko‘rinishida (4.18 rasm) chiqarib beradi.
4.18 rasm.Olti silindrli Dvigatel silindridagi ko‘mpressiyaning 
o‘zgarishi (silindrlar bo‘yicha quvvatning balansi) motor-testor (MT) 
manitorida namoyon bo‘lishi 
Elektron tizimni to‘liq o‘rganib chiqish uchun EBB bilan 
ulangan 
barcha 
datchiklarni 
va 
bajaruvchi 
mexanizmlarni 
faollashtirish talab etiladi, bu faqatgina mashinani uzoq muddat 
ishlatilganidan so‘ng yoki murakkab testlash ishlari bajarilganidan 
so‘ng amalga oshirish imkoni yaratiladi.
Avtomobil ishlab chiqaruvchilari 
maxsus harakatlanish testlari
ishlab chiqarganki, ulardagi aniqlanadigan ko‘rsatkichlar faqatgina 
turli ishlab chiqaruvchilarda farqlanmay, balki bir rusumdagi 
avtomobillarning turli modellarida ham farqlanishi mumkin. Bunday 
holatlarda 
ham, 
harakatlanish 
sikllari 
uchun 
namunaviy 
diagrammalar mavjuddir (4.19 rasm), ularni qollash avtomobillarning 
elektron tizimidagi bir qancha komponentlarni faollashtirishtiradi.

---

168 
4.19. rasm. Harakatlanish sikli va komponentlari, bunda 
faollashtirish ko‘rsatkichlari (yonilg‘I bug‘larining adsorberlari va 
yonilg‘i uzatishni boshqarish barcha ishlash sharoitlarida 
tekshiriladi): 
1 – lyambda-hududni qizdirish, yonub ketuvchi aralashmalarni qo‘yib yuborish, 
umumiy yonilg‘ining sarfi; 2 – yonib ketuvchi aralashmalarni qo‘yib yuborish; 3 – yonib 
ketuvchi aralashmalarning qo‘yib yuborilishi, umumiy yonilg‘I sarfi, lyambda-hududni 
qizdirish; 4 – ishlatib bo‘lingan gazlarning to‘liq aylanmasligi; 5 – alangalangan 
aralashmaning qo‘yib yuborilishi; 6 – alangalangan aralashmani katalizatordan qo‘yib 
yuborilishi; 7 - ishlatib bo‘lingan gazlarning to‘liq aylanmasligi; AKP – avtomatik uzatmalar 
qutisi
Ko‘pgina skanerlar maxsus programmalarga ega bo‘lib, 
tizimlarning ishga yaroqlilik qobiliyatini tezkor, test sinovlariga va 
manitoringlarga vaqt sarflamay aniqlash imkoniyatiga ega. 
Keltirilgan bunday skanerlar barcha ishlab chiqaruvchi korxonalar 
tomonidan qo‘llanadi, lekin OBD-II protokolida bu tizimning avvalo 
bajaruvchanlik imkoniyatlari keltirilgan, bular turkumiga ekologik 
ko‘rsatkichlar: klapan tizimida gazning aylanishi, chiqindilarni 
butunlay chiqib ketishi va boshqalarni hisobga oladi.

---

169