O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta-maxsus ta'lim vazirligi islom karimov nomli toshkent davlat texnika universiteti s. T. Yunusxo‘jayev

4.16 rasm. 
Fendi firmasining Favorit 824 traktorining 
dvigatelning boshqarish blokining elementlarini joylashishi: 
1 – YBYN; 2-7 – purkash, ignaning harakati, sovutish suyuqligining 
harorati, yonilg‘i uzatish tepkisini, gaz tepkisining holati; 8 - o‘t oldirish qulfi; 
9 – display; 10 – uzatmalar qutisining dastagining holati; 11- qo‘l gazi; 12 – 
boshqarish paneli; 13 – qulaylik (comfort) electron bloke; 14 – dvigatelni 
boshqarish bloki 
Mashinaga o‘rnatilgan diagnostikalash tizmini nazorat qilish 
jarayonini, shunday tizim etarli darajada takomillashgan John Deer 
firmasining 9000 rusumdagi kombayini misolida ko‘rib chiqamiz. 
Bunda burchak Commandtouch paneli qo‘llanilgan bo‘lib, u 

---

160 
kabinadagi oldingi o‘ng tomondagi ustunga o‘rnatilgan (XII, 
a
rangli 
rasm).
Diagnostikalangan 
ma’lumotlarni 
mashinadagi 
electron 
bloklardan chiqarish faol jarayonga o‘tkazilganda displeyda so‘roq 
ko‘rinishidagi yozuv paydo bo‘ladi, unda qaysi electron blokning 
hotorasi tekshirilishi so‘raladi. Tanlangan blokning turi displeydagi 
ikkinchi qatorda keltiriladi (XII, 
b
rangli rasm). Quydagi 
kombayinning modelida etita electron boshqarish bloklari o‘rnatilgan 
va ularning har birin uzining manziliga ega: A00 – dvigatelni 
boshqarish; C00 – podlakotnik boshqarish bloke; C03 – burchak 
boshqarish bloke; E00 – maydalagichning bosh datchigi; E01 – 
jadkani boshqarish bloke; E02 - o‘ng tomondagi boshqarish bloke; 
E03 – chap tomondagi boshqarish bloke; ALL – barcha boshqarish 
bloklari. 
Istalgan blok aniqlanganidan so‘ng “verx” yoki “vniz” 
buyruqlari yordamida DKN ga kirish yo‘li ochiladi. Agarda 
o‘rganilayotgan blokda hatolik hisobga olinmagan bo‘lsa, u holda 
displeyda “non Code” yozigi paydo bo‘ladi: bu hatolik qayd etilgan 
bo‘lsa - DKN ko‘rsatkichlari ochiladi. DKN ning asosiy 
tushunchalari mashinani ishlatish yo‘riqnomasida keltirilgan; 
nosozliklarni bartaraf qilish algoritmi, faqatgina ishlab-chiqaruvchi 
firmaning dilleriga berilishi mumkin. 
Nosozlik kodlari bilan tanishilgandan so‘ng diagnostikalash 
tizimining hotirasi tozalanadi, buning uchun maxsus bajariladigan 
ishlar ro‘yxati mavjuddir. Agarda tozalash vaqtida nosozlik 
yo‘qotilmagan bo‘lsa – unga tegishli DNK ni tozalash imkoni 
bo‘lmaydi. Barcha tizimlarni tekshirish uchun kombayin dvigatelini 
ishga tushirish, so‘ng DKN ni qaytadan tekshirish taklif etiladi.
Har bir DKN ning o‘ziga hos 
murakkablik darajasi
mavjuddir, 
bu kombayinni ishlash vaqtida ro‘y bergan nosozlik to‘g‘risidagi 
habarni diagnostikalash boshqarish blokiga etkazib beradi, agarda 
lozim bo‘lsa shu agregatning yoki butun mashinani to‘liq 
ishlatmasdan qo‘yishi mumkin.

---

161 
Nosozlik yuzaga kelsa va uning murakkablik darajasi 1 ga teng 
bo‘lsa, burchakdagi displeyda bu DKN doimo namoyon bo‘ladi, va 
tovushli hamda yoruqlik habarchilari bu haqida habar berib turadi. 
Bu nosozlik mavjudligidan va darxol kombayinni to‘xtatish hamda 
dvigatelni o‘chirish kerakligidan dalolat beradi. Bu davrda DKN 
panelda doimiy, nosozlik yo‘qotilguncha qoladi. Yuqorida keltirilgan 
nosozliklarga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida, ko‘pgina traktor va 
kombayinlar bunday holatlarda avtomatik ravishda dvigatelni 
o‘chirish tizimi bilan jixozlangan. Masalan, masina dvigatelini yoki 
transmissiyasini moyning harorati va bosimi ruxsat etilgan 
qiymatdan pasayadigan bo‘lsa EBB yonilg‘ining uzatilishini to‘xtatib 
qo‘yishga YBYN ga buyruq beradi. Bu bilan bir vaqtda dvigatel 
tizimlariga Stop engine buyrug‘I etkaziladi. 30 soniya o‘tganidan
so‘ng dvigatelning ishlashi to‘htatiladi. 
Agarda DKN da murakkablik darajasi 2 ga teng bo‘lsa, 
displeyda 
indikator 
chiroqchasi 
yonadi, 
bunday 
nosozlik 
mavjudligidan va uni darhol tekshirish kerakliligini bildiradi. 
ДНК da murakkablik darajasi 3 bo‘lsa ma’lumot EBB 
hotirasida saqlanadi, lekin bu haqida operatorga xech qanday habar 
yuborulmaydi. 
Huddi shunga o’xshash ДНКlar, ishlab chiqaruvchi korxonalar 
tomonidan ishlab chiqarilgan mobil mashinalarida ham mavjuddir. 
Masalan, Fendt firmasining Favorit 816-824 traktorlariga o‘rnatilgan 
diagnostikalash qurilmalaridagi ДНК lar uch qismdan tashkil topgan, 
bu nuqtalarning turkumlanishi: 
Nosozlik kodi 4.1.07 
4 – joylashish joyi 
1 – darajasi 
07 – aniqlanishi 
Nosozlik kodini aniqlanishi 4.1.07 
Buzilish joyi → 4 – reverslangan 
Buzilish darajasi → 1 – o‘rtacha buziluvchanlik 
Buzilishni aniqlash → 07 – elektromagnitli klapan 
Nosozlikni joylashgan joyi: 
0 – panel priboridagi ajratib ko‘rsatilgan, agregat va qism 
4 – harakatning yo‘nalishi 

---

162 
5 – oldingi ko‘prik, diferensialini blokirovkalovchi, 
uzatmalar qutisi 
6 – orqa quvvat olish vali 
7 – oldingi quvvat olish vali 
Nosozlik darajasi: 0 – juda og‘ir 
1 – o‘rtacha 
2 – engil 
3 – ancha engil 
“juda og‘ir” murakkablik darajasi shunday nosozliklarga 
beriladiki, bunda dvigatelning ishonchli ishlash imkoniyati mavjud 
bo‘lmaydi. Bunday holatlarda dvigatel to‘htatilib qo‘yiladi. “o‘rtacha 
og‘irlikdagi” nosozlik da dvigatel yuqori chostotadagi salt ishlash 
sharoitida ishlashi va faqatgina o‘ta muxim bo‘lgan tizimlarning 
faoliyat yuritishini taminlashi mumkin bo’ladi. “Engil” maqomidagi 
nosozlik aniqlanganda dvigatelning quvvati meyorlanadi va operator 
bundan habardor qilinadi. “Ancha engil” maqomidagi nosozlikda 
bajarilayotgan ish to‘htatilmaydi, chunki bunday habar kelganda 
yuboruvchi datchik yoki uni qabul qiluvchi EBB, o‘rnatilgan 
programma bo‘yicha uzib qo‘yilishi ham mumkin. 
Bunday mashinalarga o‘rnatilgan diagnostikalash tizimlarining 
ancha qulayligidan qatiy nazar, undagi ma’lumotlar malakali 
diagnostikalash imkonini bermaydi va nosozlikni bartaraf etish 
uchun etarli hisoblanmaydi. Nosozlikni yo‘qotish jarayonida 
murakkab 
electron 
tizimlar 
tomondan 
yuborilgan nosozlik 
to‘g‘risidagi turli datchiklardan yuborilgan habarlardan tashqari bu 
nosozlikning haqiqiy qiymati va shu mexanizmni kuzatuvchi va 
bajaruvchi mexanizmlardan to‘liq axborat talab etiladi. Mobil 
mashinaning electron tizimi bilan faol aloqa o‘rnatish uchun tasqi 
diagnostikalash qurilmalari: skanerlar, tizimli testorlar yoki MT ham 
ulanishi talab etiladi. Odatda, diagnostikalash jarayoni xizmat 
ko‘rsatilayotgan mashidan olingan habarni o‘rganishdan boshlanadi.