O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali

II. Mashg’ulotni o’tkazishga oid bo’lgan vositalar: Hisoblash uchun zarur bo’lgan jadvallar va kalkulyator.

9.1-rasm .Nasoslarni tashqi ko’rinishi

Shesterniyali nasoslar ishlash prinsipi quydagicha:

Tishli g‘ildiraklarning aylanma xarakatlanishi xisobiga – vakuum xosil qilinib, surish quviriga suyuqlik tortiladi va xaydash quvirigi mablum bosim bilan xaydaladi.Xususan g‘ildiraklar bittasi yetaklovchi xisoblanib ikkalasi ikki tomonga aylanadi.Suyuqlikning xarakatlaniо‘i tishli g‘ildiraklar orasidagi bushlivlar xisobiga daslab sо‘riladi sungra xaydash quviriga xaydaladi.Xaydaladigan suyuqloikning miqdori yetaklovchi valning bir marta aylanishida xaydalanadigan suyuqlikning hajmi bilan aniqlanadi.Shesterniyali nasoslarning tuzilishi ularning tishlar shaklining xosil qilinishiga binoan quydagi turlarga bo’linadi;

1. 
   Tug‘ri tishli shaklga ega bо‘lgan shesterniyali nasoslar
   
2. 
   Qiya tishli shaklga ega bо‘lgan shesterniyali nasoslar
   
3. 
   Shevron tishli shaklga ega bо‘lgan shesterniyali nasoslar
   

Shevron tishli shaklga ega bо‘lgan shesterniyali nasoslar qiya tishli shaklga ega bо‘lgan shesterniyali nasoslarga nisbatan silliq va ravon ishlaydi yani suyuqlikni bir maromda yetkazib beradi. Shuning uchun kо‘p ishlab chiqarish soxasida keng qо‘llaniladi.
Ish unumdorligi kam bо‘lgan shesterniyali nasoslarning yetaklovchi valining aylanish tezligi 1700-3500 minutiga aylanishlar sonini tashqil etadi. Yirik о‘lchamli madifikatsilar uchun minutiga aylanishlar sonini 700 gacha olinishi tavsiya etiladi
QURILMA SXEMASI
9.2-rasm. Shesternyali nasosning tuzilishi
1-Korpus(asos) 2- Podshipnikning bronzali vtulkasi 3-Yetaklanuvchi shesternya 4-Mustaxkamlovchi bolt 5-Qopqoq 6-7 Zichlovchi xalqalar 8- Zichlovchi rezina 9-O shakldagi zichlagichlar 10- Yetaklovchi shesternya

Nasosning foydali quvvati qо‘ydagiga teng: N= QHpg bunda

Q-Suyuqlikning bir sekunddagi sarfi
H-Suyuqlik uzatiladigan balandlik
Nasosning bajargan foydali ishi L=VpgN
V-suyuqlikning hajmi
Odatda nasosning FIK 0.6-0.85 bо‘ladi
Nasosning FIKi quyidagi formulada aniqlanadi.
, bundan:
Bunda: Q – ishlab chiqarishi ( nasosning uzatishi), m³/s
ρ – suyuqlik zichligi, kg/m³;
g- erkin tushish tezlanishi, m/s²;
N- nasos hosil qilayotgan suvning tо‘la oqimi.
Nasosni yoqishdan oldin uzatilishi kerak bо‘lgan suyuqlik bilan tо‘ldiriladi. Kichik holatdagi о‘zgarishlar bо‘lganda aylanishlar soni K, nasosning uzatishi Q, oqimi N va quvvati N quyidagi munosabatda bо‘ladi:
; ;
Bunda Q-H; Q-N; Q- lar nasosning xarakteristikasi deb nomlanadi.
Nasos qurilmasini sinashda nasos xarakteristikasini tuzish uchun quyidagi kattaliklar aniqlanadi: Q-H, Q-N, Q- . Tajriba nasos sarfi Q ni о‘zgarib borishi va aylanishlar soniga bog‘liq ravishda olib boriladi. Q ni о‘zgarib borishi vintilni asta-sekin ochish bilan amalga oshiriladi. Birinchi kuzatishlar vintilni tо‘liq yopilgan holatida olib boriladi va keyingi kuzatishlarda chorak qismlarga ochib kuzatiladi. Bunda quyidagilarni о‘lchash lozim bо‘ladi: nasosning uzatishi, sо‘ruvchi quvurdagi siyraklashishni, haydovchi quvurdagi naporni, dvigateldagi elektr toki qiymatini.
Nasos qurilmasining о‘lchov kо‘rsatgichlari quyidagicha aniqlanadi:
Uzatish: о‘lchov idishidagi vintil yopiladi va sekundomer bilan vaqt aniqlanadi. Suv о‘lchov shishasi orqali aniqlangan suv miqdori va aniqlangan vaqt jadvalga yoziladi. Suv oqimi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

P_m i P_b-uzatilayotgan suyuqlikning manometr va vakuummetr kо‘rsatgichlari ( m.ust. ) da
W_m i W_v- manometr va vakuummetr joylashgan nuqtalarda suv tezligi.
W_m i W_v – manometr va vakuummetr ulangan nuqtalar farqi.
Sо‘ruvchi va haydovchi quvurlar bir xil diametrda shuning uchun W_m va W_v lar bir xil, bunda H=P_m+P_v+h.
Nasosning ishlab chiqarishi (uzatishi) (m³s); bunda Q¹ –suv о‘lchagich shishadan aniqlangan suv hajmi, dm yoki l .
τ – о‘lchash davomiyligi, s
Nasos quvvati

V- kuchlanish, V
J- tok kuchi, A

Nasosning FIKi quyidagi formulada aniqlanadi.

, bundan:
Bunda: Q – ishlab chiqarishi ( nasosning uzatishi), m³/s
ρ – suyuqlik zichligi, kg/m³;
g- erkin tushish tezlanishi, m/s²;
N- nasos hosil qilayotgan suvning tо‘la oqimi.
Q-N, Q-η, Q-H grafiklari tuzilishi bilan ish tugatiladi.
NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   Markazdan qochma nasosni sxemasi bо‘yicha tuzilishini tushintiring?
   
2. 
   Markazdan qochma nasoslarni tavsiflang?
   
3. 
   Nasoslarda hosil bо‘ladigan sо‘rish balandligi va kavitatsiya hodisasini tushuntring?
   
4. 
   Nasos hosil qilayotgan napor tushunchasi deganda nimani tushunasiz?
   
5. 
   Markazdan qochma nasoslarning taxminiy ish xarakteristikasini chizing va unga izoh bering?