2.KICHIK VA O’RTA BIZNES ISTIQBOLI
2.1.O’rta va kichik biznes
Butun dunyoda bozor iqtisodiyoti mexanizmi taraqqiyotning
harakatlanuvchi kuchi sifatida o`z samarasini ifoda etmoqda. Bozor
mexanizmining samarali faoliyat ko`rsatishi uchun xususiy mulkchilik,
raqobat va tadbirkorlik muhiti mavjud bo`lishi kerak.
O`zbekiston mustaqillikka erishish bilan mamlakatimiz Prezidenti
I.Karimov xususiy tadbirkorlik va uning kichik va o`rta biznes shaklini
rivojlantirish
masalalariga
jiddiy
e`tibor
qaratdi.
Natijada
respublikamizda qisqa vaqt ichida kichik va o`rta tadbirkorlik
rivojlanishini davlat tomonidan qo`llab-quvvatlash tizimi shakllantirildi.
Birinchi navbatda bu tadbirkorlarning huquq va manfaatlarini
himoyalovchi huquqiy asos bo`lsa, ikkinchidan, ularning qisqa va uzoq
muddatli kredit resurslariga ega bo`lishi, imtiyozli soliqlar belgilanishi,
moliyaviy,
ijtimoiy,
bozor
infratuzilmalaridan
foydalanishlariga
imkoniyatlar yaratildi. Bu esa ushbu sektorda faoliyat ko`rsatayotgan
barcha xususiy korxonalarning rivojlanishiga yaqindan yordam berdi,
raqobat va tadbirkorlik muhiti shakllanishini tezlashtirdi.
Shu bilan birga respublikada milliy iqtisodni yanada erkinlashtirish
va islohotlarni chuqurlashtirish dasturining qabul qilinishi kichik, o`rta
biznes va xususiy tadbirkorlikni jadal rivojlantirish hamda uni
iqtisodiyotda etakchi o`ringa olib chiqish ustivor vazifa qilib qo`yildi.
Prezident I.Karimov: «Biz o`z oldimiga kichik, o`rta va xususiy biznesni
faqat ichki yalpi mahsulotni ishlab chiqarishda yuqori o`rinni egallashiga
erishishimiz, balki aholi farovonligi va daromadlarini o`sishi, ayniqsa
kichik shaharlar va qishloq joylarida bandlik muammosining muhim
manbai bo`lishi kerakligi haqidagi vazifani qo`yamiz», deb alohida
ta`kidlagan.
Bunday vazifani amalga oshirish uchun harakatdagi qonunchilik
xujjatlariga tegishli qo`shimchalar kiritildi, kichik biznes korxonalarini
qo`llab-quvvatlash tizimlari takomillashtirildi va tadbirkorlik erkinligini
himoya qilish chora-tadbirlari ishlab chiqilib, amalga oshirilmoqda.
Shular tufayli hozirgi kunda respublika xususiy mulk shaklidagi
xo`jalik yurituvchi nodavlat korxonalari asosiy o`rin tutmoqda. YA`ni,
2001 yilda respublika bo`yicha ro`yxatga olingan korxonalarning 201,9
mingi yoki 90,5 foizi kichik, o`rta korxonalar va mikrofirmalardir.
Ularning shu yilgi yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 33,8 foizni, shundan
kichik va o`rta korxonalar ulushi esa 14,8 foizni tashkil etdi va bu o`tgan
2000 yilga nisbatan mos ravishda 2,8 va 1,7 foizga ko`pdir. Shu bilan
birga kichik va o`rta biznes. Хususiy tadbirkorlik sohasida band aholining
soni ham muntazam o`sib bormoqda. Bu ko`rsatkich respublika bo`yicha
2001 yil boshiga nisbatan 7,1 punktga yuqoridir. Kichik va o`rta biznesni
moliyaviy qo`llab-quvvatlash ham muntazam o`sib bormoqda.
Tahlillar shuni ko`rsatadiki, kichik va o`rta biznesning rivojlanishi
hali talab darajasida emas. Buning uchun bizning fikrimizcha, davlat
tomonidan olib borilayotgan tadbirkorlik muhitini faollashtirish bilan
birga kichik va o`rta korxonalar faoliyatining bozor sharoitiga
moslashuvini tezlashtirish hamda respublikada makroiqtisodiy qarorlar
qabul qilish uchun kichik va o`rta biznes rivojlanishining ustivor
yo`nalishlari o`zgarishini bashoratlarini amalga oshirish lozim.
Bozor iqtisodiyoti xo`jalik faoliyatining asosiy sub`ektlari bo`lib uy
xo`jaliklari, biznes tashkilotlari va davlat hisoblanadi. Uy xo`jaliklari
biznes tashkilotlari tomonidan ishlab chiqarilgan pirovard mahsulot va
xizmatlarni iste`mol qiladi. O`z navbatida davlat institutlari va biznes
tashkilotlari, oila a`zolarining tadbirkorlik faoliyatini ta`minlovchi
tuzilmaviy tashkilotlar hisoblanadi. Aynan ana shu faoliyat natijasida
biznes egalari- uy xo`jaliklari daromad oladilar. Biznes korxonalarining
faoliyat ko`rsatish mexanizmiga davlat va uning tashkilotlari turli xil
usullar bilan ta`sir ko`rsatib turadi. Ular qatoriga imtiyozli soliqlar,
huquqiy kafolatlar, resurslar bozoriga kirishni osonlashtirish, marketing,
axborotlar xizmatlarini ko`rsatish, mahsulotlarni to`siqlarsiz bozorlarga
chiqarish, imtiyozli kreditlar olish va boshqalar kiradi. Shular bilan birga
kichik korxonalarni rag`batlantiruvchi asosiy mexanizm talab va taklif
hisoblanadi. Shu nuqtai nazardan, taklif va talab muvozanatini tahlil
qilish, korxonalarning faoliyat ko`rsatish mexanizmini aniqroq tasvirlab
beradi.
2.2.O’rta va kichik biznes istiqboli
Bozor iqtisodiyoti sharoitida talab va taklif kichik va o`rta biznes
korxonalarini samarali faoliyat olib borishga undaydigan mexanizm
sifatida namoyon bo`ldi. Agarda korxonalar ishlab chiqarayotgan
mahsulotlar bozor talablariga to`liq- javob bersa, demak korxonaning
ushbu mahsulotlarni sotishdan oladigan daromadlari o`sib boradi va
korxona qo`shimcha kengayish imkoniyatlariga ega bo`ladi. Ikkinchi
tomondan, tovarlarning narxi ishlab chiqaruvchilarga bozorda bo`ladigan
o`zgarishlar to`g`risida signal bo`lib xizmat qiladi. Tovarlarning
bozordagi narxlari oshishi bilan ishlab chiqaruvchilarga raqobat paydo
bo`ladi va ular bozorga ko`plab mahsulotlar chiqara boshlaydilar.
Shularni hisobga olib kichik va o`rta biznes korxonalari faoliyati
ko`rsatkichlarini ekonometrik modellashtirishning uslubiy asoslari tadqiq
qilinadi va ular rivojlanishining modellari ishlab chiqiladi.. Buning uchun
iqtisodiy jarayonlarni modellashtirish usullari va unda qo`llaniladigan
yondashuvlar, modellarni tahlil qilish va ularni kichik va o`rta biznes
korxonalari faoliyatini tizimli o`rganish va rivojlanishidagi ahamiyati
ochib beriladi.
Kichik va o`rta biznes korxonalari ishlab chiqarish, mehnat va
moddiy resurslar miqdorlarini hamda foyda va xarajatlar hajmini
modellashtirish usullari va ularga mos ishlab chiqarish funktsiyalari
tuzishi lozim.
Kichik va o`rta biznes korxonalari ishlab chiqarishni yo`lga qo`yish
vaqtida turli xil resurslar, texnologiyalar, ishchi kuchi va boshqa
resurslarni jalb etadilar. Ushbu korxonalar o`zlarining maqsadlariga qarab
uzoq va qisqa muddatli oraliqlarda faoliyat ko`rsatadilar. Qisqa muddatli
oraliqda korxona ishlab chiqarish quvvatini o`zgartira olmaydi, lekin
undan foydalanishni intensivlashtirishi mumkin. Uzoq muddatli oraliqda
ishlab chiqarish quvvati ham o`zgaradi. Albatta uzoq va qisqa muddatli
oraliqlar, har xil mahsulotlar uchun turlicha bo`lishi mumkin. Shu
davrlarda korxonalarning asosiy maqsadi foydaning eng katta hajmiga
erishishdan iboratdir. Umumiy holda foyda yalpi daromaddan umumiy
xarajatlarni ayirish orqali topiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |