O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi iqbol meliqo’ziyev

Tabiatda (natura) tasvirga olish texnologiyasi 
Naturada epizodlarni tasvirga olish uchun operator obyektlarning joyini va 
tasvirga olish vaqtini tanlaydi. Yaxshi tanlangan natura rejissyor va aktyor uchun real 
ijod 
muhitida 
bemalol 
ijod 
qilish 
imkoniyatini 
beradi. 
Dramaturgiya 
kompozitsiyasida esa yaxshi tanlangan natura fon bо‗lib, sahna yaratishga yordam 
beradi. Naturani yaxshi tanlash uchun operator naturaning о‗ziga xos 
xususiyatliligini, filmga mos kelishini va tasvirga olish imkoniyatlariga baho bera 
bilishi kerak. 
Kinotasvirni yaratishda natura tanlash bu operatorning asosiy ishidir. Hamma 
vaqt operator kinokamera bilan tabiiy о‗zgarishlarni fiksatsiya qilishi mumkin, 
shuning uchun u har doim kadrni qidirishi lozim. Kinomatografik tasvir bu real 
tabiatning tasviridir. 
Kadrni tanlash bu-real tabiatdagi yoki qurilgan dekoratsiyada tasvir tushirish 
joyini topish ekranda optik ram yaratish bо‗lib dramaturgik masalani yechadi. 
Natura obyekti tanlapnayotganda kо‗p boshqa faktorlar, yani tashkiliy va ishlab 
chiqarish masalalari hisobga olinishi kerak. Ular ichida tasvirga olish faktori asosiy 
rol о‗ynaydi. 
Natura obyekti ustida ishlash jarayoni bir necha bosqichlardan iborat: 
-
obyektni kо‗rish va tanlash; 
-
tasvirga olish ishlab chiqarish jarayoniga tayyorlash; 
-
obyektni о‗rganish-repetitsiya, proba, yoritish; 
-
sahna syomkasi; 
-
olingan materiallarni kо‗rish. 
Natura obyekti ustida ish olib borish uchta jarayondan iborat: 

---

59 
-
joyni va vaqtni rejissyor bilan operator tanlab, operator va rassom rejiss
yo
rlik 
ssenariyasi ustida ishlashadi; 
-
oldingi masala hal qilingandan sо‗ng natura tanlanadi; 
-
oxirida konkret kadr kompozitsiyasi tanlanadi. 
Keyin operator obyektni, kinotasvirnini va kо‗rinishining sifatini aniqlashi 
kerak bо‗ladi. Undan tashqari svetotonal va kolorit, ob-havo sharoitlarini, yoritish 
sharoitlarni aniqlashi zarur bо‗ladi. 
Ob-havo sharoitlaridagi yoritishda natura obyektini quyidagi turlarga bо‗lish 
mumkin: 
-
epizodlarni (obyektlarni) normal yorug‗lik rejimida, ya‘ni quyosh nurida 
yoritish;
-
epizodlarni (obyektlarni) havo bulut sharoitida yoritish;
-
epizodlarni (obyektlarni) belgilangan yorug‗lik rejimida, ya‘ni quyosh 
chiqishi, botishi, bulutli va kechqurungi vaqtlarda yoritish. 
Tanlangan joy rejisser bilan tasdiqlanib, kartina direktorini iqtisodiy,tashkiliy 
va texnik imkoniyatlarni amalga oshirish masalalari hal qilinadi. 
Undan keyin joyni bezash, dekoratsiya qurish va boshqa ishlar amalga 
oshiriladi. 
Natura tasvirga olish jarayonini ishlab chiqish film olishda kalendar rejaga 
aniqlik kiritiladi. 
Natura syomkalari pavilyonnikidan katta farq qiladi. Pavilyonda operator 
yorug‗lik uskunalari bilan ishlaydi. Naturada esa tabiiy yorug‗lik qidirib yordamchi 
yoritish uskunalaridan foydalanadi. Shuning uchun operator atmosfera optikasini, 
tabiiy yorug‗lik manbaini, ob-havo va muhitni juda yaxshi tushunishi kerak. Asosiy 
yorug‗lik manbayi bu quyosh bо‗lib, yorug‗lik quyoshning holatiga qarab о‗zgaradi, 
undan tashqari atmosfera ham yorug‗lik о‗zgarishiga ta‘sir kо‗rsatadi. Quyosh 
nurlarini ma‘lum qismi atmosferadan о‗tganda nurlanish tarqaladi va nurlanuvchi 
osmon hosil qilib tabiiy yoritishni ikkinchi turini yaratadi. 

---

60 
Eng kо‗p yoritilganlik (yorug‗lik oqimining zichligi) shunday tekisliklarda 
hosil bо‗ladiki, quyosh nurlari normal tushganda quyosh chiqishi va botishi 
gorizontga nisbatan 0° ga teng olinadi.