O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi iqbol meliqo’ziyev

Nur qaytaruvchi va о‘tkazuvchi materiallarning spektral xususiyatlari.
Metall va shishalar. 
Polirovka (silliqlangan) materiallar yoritish uskunalarda qaytargich sifatida 
ishlatiladi. Ular turli tо‗lqin uzunlikdagi yorug‗likni turlicha qaytaradi. Tо‗lqin 
uzunligi uzayishi bilan ultrabinafsha rang maydonida yorug‗likning qaytarish 
xususiyati kamayadi, bu ayniqsa kumushlangan qaytargichlarda seziladi. Kumush, 
mis, oltin va nikelli qaytargichlar uchun qaytarish koeffitsiyenti 0,96-0,99. Faqat 
alyuminiyda pastroq 0,88-0,9. Alyuminiydan juda kо‗p tipdagi xilma xil rang 
shishalar ishlab chiqariladi va ularning kо‗pchilik markalari kino va televideniye 
tasvirga olish jarayonida keng qо‗llaniladi. 
Asosan rangli shishalar ishlatilib ilmiy ommabop filmlarni yorimtishda muhim 
rol о‗ynaydi.Har bir shishaga о‗zining markasi qо‗yilgan bо‗lib ularning 
raqamlarigacha belgilangan bо‗ladi.Bunda birinchi yoki ikkita birinchi harflar rangni 
anglatadi, oxirgi harf esa bu materialning nimaligini bildiradi, ya‘ni shisha yoki 
boshqalar.Misol uchun SS1-kо‗k birinchi, SZS14 kо‗k -yashil shisha о‗n tо‗rtinchi. 
Shishalarning rangiga qarab quyidagicha belgilanadi. UFS-ultrabinafsha, FS-
binafsha,SS-kо‗k, SZS- kо‗k –yashil, JZS- sariq –yashil, Os-och sariq, KS- qizil, 
IKS- infraqizil, PS- pushti(purpur ), NS-neytral, TS-qora va BS- oq rangdagi 
shishalar. 
Shishalarga termik ishlov berilganda ularning xususiyatlari о‗zgaradi, 
shuning uchun ularning rangini aniq belgilanib GOST bilan muhrlanadi. Shishalar 
qizitilganda spektr yorug‗likni yutishi о‗zgaradi, sovutgandaesa о‗z holatiga qaytadi. 
Misol uchun S3S20-S3S25 optik zichligi infraqizil nurlar zonasida 400
S gacha 
qiziganda ikki baravar kamayadi. 
Ayniqsa tо‗q qizil shishalarda har bir 100°S 
qizishiga tо‗lqin uzunligi 10-15nm ga suriladi. Shuning uchun ularni yoritish 
uskunalarida ishlatilganda hisobga olish zarur. 
Maxsus termoishlov berib bu 
rangli shishalarni yana tiniq rangga keltirish mumkin. 
Shishalar 40 x40 va 80x80 mm qilib ishlar chiqariladi, maxsus buyurtma 
bо‗yicha har qanday о‗lchamda ishlab chiqariladi. 

---

12 
Aksariyat materiallar yorug‗likni selektiv qaytaradi yoki о‗tkazadi, ya‘ni har 
xil tо‗lqin uzunlikdagi yorug‗liklarni turlicha о‗tkazadi. Shuning uchun maxsus 
yoritishda ularni spektral qaytarish koeffitsiyenti 
𝜌