O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi iqbol meliqo’ziyev

Yorqinlik darajasining eng oddiy vizual o‘lchagichi 
 
O‗lchanayotgan sirtning yorqinlik darajasini shkalaning alohida yorqinlik 
darajalari ma‘lum bo‗lgan fonlarining yorqinliklari (ular orasidagi ochiq oraliqlar 
orqali) bilan vizual solishtirib yuqori aniqlik bilan topish mumkin. 
Rangdorlikni o‗lchash rang atlasi yordamida eng oson amalga oshiriladi. 
Atlaslar alohida bo‗yalgan kartochkalar ko‗rinishida tayyorlangan etalon ranglarning 
to‗plamidan iborat bo‗ladi. Har bir kartochkada ranglar rangdorlikning umumiy 
belgilaridan bittasi, rang tusi yoki to‗yinganligi bo‗yicha guruhlanadi va bu 
tavsiflarning bittasining variantlari bilan beriladi. Rangdorlikni o‗lchash rang 
jadvalidan o‗lchanayotgan rang bilan bir xil bo‗lgan rangni topishdan iborat bo‗ladi. 
Shundan so‗ng o‗lchanayotgan rangga etalonda belgilangan rang koordinatlari yozib 
qo‗yiladi. Arxitektura Akademiyasi tomonidan 1949 yilda nashr etilgan Arxitektura 
ranglarining atlasi jadvalga joylashtirilgan 400dan ko‗p ranglarni o‗z ichiga oladi. 
Har bir jadval rang tuslari bo‗yicha bir biriga yaqin bo‗lgan, 4 rangni o‗z ichiga oladi. 
Bu ranglarning har biri to‗yinganligi bo‗yicha 5ta variantdan iborat bo‗ladi. 
Jadvallarga yutilish egri chiziqlar ko‗rinishidagi ranglarning spektral tavsiflari, rang 
koordinatlari (rang tusi, to‗yinganlik va yorqinlik darajasi) hamda malyar texnikasida 
berilgan ranglarni hosil qilish uchun bo‗yoqlar retsepti ilova qilinadi. Bundan tashqari 
har bir rang shartli raqamli shifrga ega bo‗ladi. Chet ellarda Ostvald (nemischa) va 
Mensell (amerakancha) atlaslaridan foydalanish eng ko‗p tarqalgan. Mensell atlasi 
yaxshiroq hisoblanadi, chunki unda qo‗llanilgan ranglarning tizimlanishi hamma 
qabul qilgan rang tusi, to‗yinganlik va yorqinlik darajasi bo‗yicha rang tavsiflaridan 
foydalanish imkoniyatini beradi. Ostvald atlasida ranglar boshqacha usul bilan 
ρ 0,8 0,6 0,4 0,2 0,1 0,05 0,02 

---

147 
tizimlashtiriladi va belgilanadi. Unda shartli tartibli nomer bilan belgilangan har bir 
rang tusiga ikkita harfli belgi biriktirilgan. Bitta belgi rangdagi «oq rang miqdori»ni, 
ikkinchisi esa «qora rang miqdorini» bildiradi. Bu miqdorlar bo‗yoq og‗irlik birligini 
bildirmaydi, balki axromatik qatorning 8 ta bir xil pog‗onaga shartli bo‗linganligini 
bildiradi. Ostvald atlasi foydalanishda qulay va o‗zining tizimidagi koordinatlarda 
rangni o‗lchash uchun ko‗p shkalaga ega.
Ostvaldning ranglar tizimining kamchiligi shundaki, bu tizim mavjud 
ranglarning ilmiy tavsiflari bilan bog‗lanmagan, hamda unda bir xil ranglar har xil 
belgilanishi uchrab turadidi.
Ranglarni o‗lchash vositalari sifatida hamma atlaslarning kamchiliklari 
ulardagi ranglar vaqt o‗tishi bilan o‗zlarining tavsiflarini o‗zgartiradi va qayta 
etalonlashda tavsiflarni almashtirishga ehtiyoj tug‗iladi. Atlaslar ehtiyot bo‗lib 
foydalanishni va ularni yorug‗likning zararli ta‘siridan himoya qilishni talab qiladi.