O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti «biologiyа» kafedrasi

 
14-Amaliy mashg’ulot
Dastlabki (provizor) a‘zolar. Embrion rivojlanishning muxitga bog‘liqligi. Anamniya 
va amniotalarning rivojlanishdagi o‘zaro farqlari. Dastlabki a‘zolarning shakllanishi, 
vazifalari va axamiyati 
Nazariy tushuncha.
Provizor organlarning hosil bólishi. Xordali hayvonlar 
tuzilishininig murakkablashishi bilan homila rivojlanishini taminlovchi provizor (muvaqqat) 
organlar hosil bóladi. Ular defenitiv organlardan farqli ravishda homila mustaqil hayot 
kechirguncha yoki tug‘ulguncha bólib, sóngra yóqolib ketadi.
Prozivor organlarga quyidagilar kiradi: 
1. sariqlik xaltasi.
2. amnion. 
3. seroz parda.
4. allantois. 

---

84 
5. xorion.
6. yóldosh.
7. kindik kanalchasi. 
Prozizor organlar baliqlarda dastlab sariqlik xaltasi kórinishida hosil bóla boshlaydi. 
Ma‘lumki gastrulyasiyaning ilk bosqichlaridayoq gastral va sariqlik entodermasi hosil 
bóladi. Sariqlik entodermasining erkin qirg‘oqlari ósib, sariqlikni órab oladi. Xordo- 
mezodermal kurtak hosil bólgach, ekto va entoderma oralig‘ida mezodermaning pariyetal va 
visseral varag‘i ham ósib kiradi.
Shunday qilib, sariqlik qopining devori ektodermadan, mezodermaning pariyetal 
hamda vissyeral varag‘idan va entodermadan tashkil topgan. Rivojlanish davrida homila 
sarig‘likdan kótariladi va faqat tana burmasi orqali sariqlik tanasi bilan bog‘lanadi. Sariqlik 
halta bóshlig‘ining oziq moddasi sariqlik bilan tólgan bólib, u sariqlik poyachasi orqali 
homila ichagiga tushadi. Shunday qilib, sariqlik xaltasi oziqlantirish vazifasini ótaydi. 
Sariqlikning hammasi homilaning oziqlanishiga sarf bólganidan keyin sariqlik xaltasi qurib, 
tushib ketadi. Uning órnida teri va ichak kindigi qoladi. Sut emizuvchilarda sariqlik xaltasi 
embrioblastdan amnion bilan bir vaqtda hosil bóladi, lekin unda ozuqa modda sariqlik 
bólmaganligi sababli unchalik rivojlanmaydi. Lekin u muhim vazifani ótaydi, chunki uning 
devorida, ya‘ni mezodermaning visseral varag‘ida dastlabki qon orolchalari hosil bóla 
boshlaydi.