O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti fizika matematika fakulteti

Kasbiy sohalarda “Elektron jadvallar moduli”  mavzularning 

qo’llanilishi

 

№ 

Kasbiy  

sohalar 

 Microsoft Excel dasturining qo’llanilishi 

1 

Sanoat 

 Dasturdan  sanoatda  kompyuter  texnologiyalarini  qo’llash, 

hisob-kitob  ishlarini  bajarish,      sanoat  detallariga  mos  jadvallar 

bilan  ishlash,  mahsulot  tayyorlash  texnologiyasini      dastur 

funktsiyalaridan  foydalanib  o’rganish  kabi  amaliy  ishlarni 

bajarish   

2 

Transport 

Transportlar  harakati  jadvali,  yuk  tashish  masalalari,  eng  kam 

harajat  qilgan  holda  eng  ko’p  foyda  olish,  yo’lovchilar 

tashishdagi  harajat  kabi  jadval  usuli  bilan  hal  qilinadigan 

masalalarni echish.   

3 

Qishloq va 

o’rmon 

ho’jaligi 

Qishloq  ho’jaligidagi  mahsulotlarni  etishtirishda  unumdorlik, 

tadbirkorlik,  boshqaruvchilik,  ozuqa  resurslaridan  unumli 

foydalanish  masalalari,  daraxtlarni  etishtirish  va  parvarishda 

amal qilinadigan tadbirlar haqidagi amaliy masalalarga jadvallar 

tuzish va hisob ishlarini olib borish 

---

 

 

37 

 

4 

Iqtisodiy va 

ijtimoiy 

Bank  ishlaridagi  hisoblar,  jadvallar,  moliyaviy  masalalar, 

tadbirkorlik  ishlari  masala-lari,  huquqiy  idora  ishlaridagi 

boshqarish masalalari, statistik masalalarni tahlil qilish, jadvallar 

asosida  masalaning  grafik  holatini  tasvirlash  kabi  amaliy 

vazifalarni bajarish 

5 

Ta’lim 

Ta’limni  boshqarish,  dars  jadvallari  tuzish,  o’quvchilar-ning 

bilimlari  baholash,  o’zlashtirish  ko’rsatkichlarini  aniqlash,  turli 

xil  matematik  formulalar  yordamida  amaliy  masalalar  modelini 

tuzib,  ularni  dastur  yordamida  hal  qilish  masalalarida  keng 

foydalanish.   Ma’lumotlar bazasi sifatida qo’llash. Testlar tuzish 

va o’tkazish. 

6 

Aloqa 

Xizmat  ko’rsatish  turlariga  doir  masalalarni  hal  qilish, 

abonentlik  xizmatlari  va  turli  xil  tariflarni  hisoblashda  bu 

dasturdan foydalanish. 

7 

Qurilish 

Muhandislik  ishlarida  uchraydigan  jadvallar  bilan  ishlash,  turli 

xil  loyihalarning  hisob  ishlarini  bajarish  va      diagrammalar 

tuzish.  Matematik,  statistik  funktsiyalarni  qo’llagan  holda 

amaliy masalalarning echimlarini topish. 

8 

Uy joy va 

komunal 

ho’jaligi 

Uy-joy  va  kommunal ishlarida bajariladigan hisob-kitob ishlari, 

turli  to’lov  xizmatlarini  hisoblash,  jadvallar  asosida  to’lov 

xizmatlarini statistik tahlil qilish va diagrammalarini hosil qilish. 

9 

Sog’liqni 

saqlash 

Dori-darmonlarni  tayyorlash,  sotish  va  ularni  ishlatish  bo’yicha 

hisob-kitob  ishlarini  bajarish,  narxlar  pereyskurantini  hisoblash 

ishlarini bajarish, parxez masalasiga oid jadvallarni hosil qilish. 

10 

Madaniyat 

va sa’nat 

Madaniy  va  ma’rifiy  ishlarni  rejalashtirish,  o’tkazish  vaqtlarini 

belgilash,  tomoshabinlarni  kinoteatrlarga  tushish  jadvallarini 

tahlil  qilish,  chipta  narxlari  va  undan  kelib  chiqadigan  foyda, 

xarajatlar mablag’larini hisoblash masalalarida foydalanish. 

---

 

 

38 

 

11 

Savdo, 

umumiy 

ovqatlanish 

va hizmat 

ko’rsatish 

Savdoni  tashkil  etish  va  boshqarish,  undan  olinayotgan  foyda, 

xarajat,  soliq  tizimi  bilan  bog’liq  bo’lgan  masalalar,  narxlarni 

tashkil  qilish,  ovqatlanish  xizmatlari(menyu)ni  ishlab  chiqish, 

mahsulotlarni  ishlatish  va  ulardan  foydalanish  masalalari 

bo’yicha hisob ishlarini bajarish. 

 

 Kasbiy  foaliyat  sohalarining  har  biri  kichik  mutaxassisliklarga  bo’lingani 

uchun  MS  Excel  dasturini  ayrim  faoliyat  sohasi  uchun  professional  darajada 

o’rganishni toqazo etadi.   

Misol  tariqasida  bo’lg’usi  soliqchi,  iqtisodchi  va  bankirlar,  ishbilarmonlik, 

tadbirkorlik  va  fermerlik  faoliyati bilan ish yurituvchilarni keltirish mumkin. Ular  

bu dasturlardan foydalangan holda  amaliy masalalar echishlari mumkin. Quyidagi 

amaliy masalani ko’rib chiqamiz. 

Masala. Kombinatga 1 m gazlama ishlab chiqarish 90 so’mga tushadi. Agar 

kombinatga 1 m gazlamadan demping natijasida tashqi bozorda 2%, ichki bozorda 

2,5%  foyda  olsa,  1355  m  gazlamadan  tashqi  va  ichki  bozorda  olingan  foydani 

taqqoslang. 

Bu masalani Microsoft Excel dasturidan bajarish tartibi: 

1.  Microsoft Excel dasturini ishga tushiring. 

2.  Kerakli formatlash holatiga o’tkazing. 

3.  Jadvallarni bezash ishlarini bajaring. 

4.  Masalaning matematik modelini tuzing. 

5.  Har  bir  yacheykaga  mos  ravishda  model  elementlarini  va  formulalarini 

kiriting. 

6.  Dasturning  mantiqiy    funktsiyalaridan  foydalangan  holda  masalani  hal 

qiling.  

7.  Tashkil etilgan jadval asosida diagramma tuzing. 

Amaliyotda qanday bajarilishni yuqoridagi tartib asosida amalga oshiramiz. 

1) Dasturni ishga tushirish uchun 

---

 

 

39 

 

Pusk – Programmo’ - Microsoft Excel  buyruqlarini bajaring. 

Microsoft  Excel  dasturi  oynasidagi  gorizontal  menyu  qatoridan  Формат- 

Ячейки buyrug’ini tanlang. Hosil bo’lgan darchadan  общий (Umumiy) формат 

turini tanlang va OK tugmasini bosing. 

Siz uchun kerakli yacheykalarni faollashtiring (yacheykalarni  qora konturga 

oling) va formatlash uskunalar panelidagi 

 Границы piktorgammasini tanlab 

undagi  G’uskunasini  tanlang.  Bundan  tashqari  siz  yacheykalarning  kengligi  ham 

yacheyka chegarasi ustiga keltirib o’zgartirishingiz mumkin.    

2)  quyidagi matematik model asosida ish olib boramiz 

A1 – yacheykaga «Gazlama ishlab chiqarish narxi»; 

V1 yacheykaga «Tashqi bozordagi foyda foizi»; 

S1 yacheykaga «Ichki bozordagi foyda foizi»;  

D1 yacheykaga «Ishlab chiqarilgan mahsulot»;  

E1  yachekaga «Tashqi bozordagi foyda  A2*V2G’100»; 

F1  yacheykaga  «Ichki  bozordagi  foyda  A2*S2G’100»  kabi  yozuvlarni 

kiriting. 

3)  A2dan  o’2  gacha  bo’lgan  yacheykalarni  son  qiymatlari  va  formulalarini 

kiriting. 

Yuqoridagi  ma’lumotlar  kiritilib  bo’lingandan  so’ng    V3  va    S3 

yacheykalarga  mos ravishda qE2*D2 va qo’2*D2 formulalarni kiriting. Shundan 

so’ng  D3  yacheykaga  mantiqiy  funktsiyadan  foydalanib  bu  ikkala  bozordagi 

foydalarning ko’pini chiqarishimiz kerak. Shuning uchun quyidagi ishlarni amalga 

oshiramiz. Standart uskunalar panelidagi  G’  funktsiyalar ustasi piktogrammasidan 

foydalanib    muloqat  darchasi  ochiladi    va  undan  «Логические»  turi  tanlanadi  va 

«OK» tugmasi bosiladi. So’ng «ЕСЛИ» funktsiyasidan foydalanib,  

 = Если( В3>С3, В3, С3) formulasini kiritamiz. 

Yuqoridagi  ishlar  bajarilgandan  keyin  kiritilgan  ma’lumotlaringiz    quyidagi 

ko’rinishni oladi. 

---

 

 

40 

 

 

4)  Jadvalning diagrammasini hosil qilish bo’yicha quyidagicha ish bajariladi. 

Yaratilgan  jadval  faollashtiriladi  va  master  diagramm  (diagramma  ustasi)  ishga 

tushiriladi, undagi diagramma turidan "гистограмма"  tanlanib, "далее"  tugmasini 

bosing,  keyingi  ko’rinishdagi  muloqat  darchalaridagi  savollarga  javob 

berganingizdan so’ng quyidagi diagramma hosil bo’ladi. 

 

 

 

 

 

Bu  ishlarni  bajarish  jarayonida  talabalar  o’z  sohalarida  amalga  oshirishi 

kerak  bo’lgan  ko’nikmalar  bilan  birga  u    quyidagi  tushunchalarni  ham 

o’zlashtirilgan  bo’lishi  taqozo  qilinadi.  Bular  Demping,  tashqi  va  ichki  bozor, 

foyda kabi tushunchalardir.  

  Microsoft  Excel  dasturini  qo’llanilishini  tahlili  shuni  ko’rsatdiki,  bu  dastur 

iqtisodiy masalalarni hal qilishda muhim o’rin tutar ekan. 

   Shunday  masalalar    sirasiga  chiziqli  dasturlash  masalalari  kiradi.  Chiziqli 

dasturlash  masalalarini  echishning  bir  necha  usullari  mavjud  bo’lib,  ular  Excel 

dasturida Solver (Поиск решения) buyruq darchasi orqali amalga oshiriladi.  

Mahsulot tashishning optimallashtirish masalasi.  

M  ta  ombordan  N    ta  iste’molchiga  eng  kam  (minimal)  xarajat  qilib, 

mahsulot  etkazib  berish  talab  qilinadi.  X

ij

  bilan  i-ombordan  j-chi  iste’molchiga 

---

 

 

41 

 

etkaziladigan mahsulot miqdorini belgilaymiz. P

ij

 - i-ombordan j-chi iste’molchiga 

bir o’lchov birligidagi  mahsulot tashish uchun ketadigan sarf-xarajat bo’lsin. Biz 

bu  erda  Q

min

  = 



P

ij

X

ij

  maqsad  funktsiyasining  minimumini  topish      masalasiga 

keldik.  

Bizning misolimizda 4 ta ombordan 5 ta iste’mol punktiga mahsulot etkazish 

talab qilingan bo’lsin. 

 Sarf-xarajatlar  deb  nomlangan  jadvalni  to’ldiramiz,    bu  jadvalga  R

ij 

larni 

kiritamiz. 

 

Bu jadvalni hosil qilish quyidagi tartibda amalga oshiriladi. 

1)  B5:J5  diapozonni  faollashtiriladi  va  gorizontal  uskunalar  panelidagi  G’ 

piktogrammasini ishga tushirib jadval yacheykalari birlashtiriladi. 

2) Unga «Sarf xarajatlar jadvali» nomli ma’lumotni kiriting.  

3)  B6  -  yacheykaga  «Omborlar  Iste’molchi»  matnini  kiriting,  bu  

yacheykadagi  Omborlar  matnini  foallashtiring.  So’ng  «Формат»  menyusidan 

«Ячейки» buyrug’ini tanlab, undagi yozuvning «Нижний индекс»  parametrini 

o’rnating.  

4) Xuddi shunga o’xshash, «Iste’molchi» yozuvini belgilab olib, «Формат»-

«Ячейки» buyrug’ini tanlab «Верхний индекс» parametrini o’rnating.  

5)    В6  katakni  diagonal  bo’yicha  ikki  qismga  bo’lish  uchun        «Вид»  ->