O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti tarix kafedrasi

4. Ekologik qabohat 
Sovetlar saltanatining O'zbekistonda olib  borgan qabohatli  mustamlakachilik siyosati, boylik 
orqasidan quvish, ishlab chiqarishning ekstensiv yo'ldan rivojlantirilishi, paxta yakkahokimligi, turli 
xildagi  ximiyaviy  zaharli  moddalarning  ishlab  chiqarilishi  va  ularning  qishloq  xo'jaligida  haddan 
ziyod ishlatilishi mamlakatimizda ayniqsa 80-yillarda halokatli tus olgan ekologik buhronni keltirib 
chiqardi.  Nafaqat  O'zbekistonda,  balki  butun  Turkiston  o'lkasida  ekologik  qabohatning  dastlabki 
tamal toshini V.I.Lenin qo'ygan edi. Biz bu yerda 1918-yil, 18-mayda V.I.Lenin imzolagan RSFSR 
Xalq  Komissarlari  Sovetining  «Turkistonda  sug'orish  ishlariga  50  million  so'm  mablag'  ajratish 
to'g'risidagi»  dekretini  nazarda  tutmoqdamiz.  Aslida  shu  pul  berilmagan  edi.  «Inqilob  dohiysi»  bu 
ajratilgan  summani  Mirzacho'l  yerlarini  o'zlashtirishga  sarflashni  nazarda  tutib,  o'tgan  asrning  70-
                                                        
1
 «O‘zbekiston adabiyoti va san’ati», 1992-yil 14-fevral. 
2
 O’sha manba. 

---

- 17 - 
 
yillarda bu hududlarni «ilmiy tadqiqot» qilgan rus ohmi N.F.Ulyanov, P.P.Semyonov-Tyanshanskiy 
xulosalariga  suyangan.  V.I.Lenin  boshlagan  bu  «tashabbus»ni  Sovetlar  hukumati  Kommunistik 
firqa  rahnamoligida  rivojlantirdi.  «SSSRda  paxta  mustaqilligi  uchun  kurash»  amalda  O'zbekiston 
xalq xo'jaligining ekstensiv yo'l bilan bir tomonlama rivojlanishining bosh omili bo'ldi va turg'unlik 
yillarida ekologik buhronni kuchaytirdi. Ayni paytda Markaziy Osiyo sharoitidagi tog' relyefi, dasht 
zonalarining  yaqinligi,  yuqori  quyosh  harorati  va  boshqa  shuning  singari  geografik  va  iqlimiy 
xususiyatlar  yildan  yilga  ortib  bordi.  Urbanizatsiya  jarayoni  kuchayib  sug'orma  qishloq  xo'jalik 
ekinlari  maydonlari  kengaydi,  kommunikatsiyalar  o'tkazildi,  o'rmonlar  kesib  yuborildi,  suv 
resurslaridan oqilona foydalanilmadi, yerosti qazilma boyliklari ochiq usulda qazib olindi. Bu ishlar 
amalda tabiatga nisbatan shafqatsizlik, zug'um edi. Tabiat ham albatta insondan o'ch olishi tabiiy bir 
holdir. O'zbekiston ekologiyasining buzilishini quyidagi tabiiy holatlar belgilaydi: