O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi guliston davlat universiteti

Oqsil sintez jarayoni 3 bosqichga bo’linadi:
1. Inisiatsiya 2. Elongasiya 3. Terminasiya
Oqsil sintezini amalga oshirishda hamma ribosomalar ham aktiv rol o’ynamaydi. Oqsil sintezi ko’proq endoplazmatik tur membranalarida joylashgan ribosomalar ishtirokida bo’ladi. Yadrodagi ribosomalarda yadro oqsillari sintez bo’ladi. Mitoxondriya va plastidlardagi ribosomalar esa o’sha organoidlarning oqsillarini sintez qilishda ishtirok etadi.
Eukariot hujayralarda ribsomalarning 2 xil guruhu uchraydi: erkin ribosomalar va EPT bog’langan ribosomalar. EPR-sekresiya oqsillari.
Avval aytilganidek, juda ko’p ribosomalar granulyar endoplazmatik tur membranalariga joylashgan bo’ladi. Bundan tashqari ancha ko’p miqdor ribosomalar sitoplazmani asosiy moddasi ichida erkin holda joylashgan. Ular xech qanday membranali strukturalar bilan bog’lik emas.



11.1 va 2 rasmlar. Ribosomaning ichki tuzilishi va oqsil biosintezining amalga oshishi

Ribosomalar yadroda ham topilgan. Ulardan bir qismi karioplazmada erkin joylashsa, qolganlari esa ipsimon strukturalar bilan bog’liq bo’ladi.
Hozirgi vaqtda ribosomalar mitoxondriyalarda va o’simlik hujayralarining plastidalarida ham topilgan. Ribosomalar ribonukleuproteidlarning bo’lakchalari bo’lib, ular deyarli bir xil mikdordagi oqsil va RNK dan iborat. Har bir ribosomaning molekulyar og’irligi 3 mln. atrofida bo’lib, uning 60% i ribosomal RNKga, 40% i esa oqsilga to’g’ri keladi. Bitta ribosomada 2,3 ta RNK joylashadi. Ribosomalar har bir hujayraning albatta bo’ladigan organoididir.
Oxirgi tekshirishlarni ko’rsatishicha 5-70 ribosomadan iborat ribosoma kompleksi bir bo’lib, sintezda ishtirok etar ekan. Buni poliribosoma deyiladi. Bunda ribosomalar bir-birlari bilan ingichka iplar bilan bog’langan, ular I-RNK molekulasidan iborat. Ribosomalar hujayraning qayerida hosil bo’lishi xaqidagi masala hozirgacha aniq yechilgan emas, ammo ribosomalarning 1) yadrochada hosil bo’lishi, so’ng ularni yadroga o’tishi, undan esa sitoplazmaga o’tishi ancha ishonarli dalillar bilan isbotlandi. 2) ribonukleoproteid, aminokislota va fermentlardan sitoplazmada hosil bo’lishi mumkin.