O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi guliston davlat universiteti

METAFAZA Yadro qobig’i erib ketgandan keyin xromosomalar sitoplazmada tartibsiz holda joylashadi. Metofazada xromosomalar kaltalashadi va ekvatorga kuchib ekvaor plastinkaisni hosil qiladi. Xromosomalarning bu harakati metakinez deb ataladi.
Kalta tortgan xromosomalarda markaziy tortma G’peretyajkaG’ sentromera yoki kinetoxor aniq ko’rinadi. Ko’p kuzatishlarni ko’rsatishicha metakinezda asosiy rolni kinetoxor o’ynaydi. Bu vaqtda mitotik apparat tuligicha tashkil topgan bo’ladi.Ularning iplari orasida kinetoxorlarga birikkan, bir qutbdan ikkinchi qutbga tortilgan iplarni ko’rish mumkin. Elektron mikroskopni ko’rsatishicha vereteno iplari diametri 150-200 A keladigankanallar tutamidan iborat ekan. Ular hamma vaqt kinetoxor bilan bog’lik bo’ladi. Xromosomalar 2 qutbni o’rtasida joylashadi. Kinetoxorlari buzilganda xromosomalar harakat qila olmaydilar.
Metofazada xromosomalarning joylanishi veretenoni faoliyatidan kelib chiqadi. Xromosomalar birlamchi tortma rayonida kayrilgan bo’ladi, kinetoxorlar aniq ekvator tekisligiga joylashadi.
Agarda metofazada kolxitsin ta’sir ettirilsa, vereteno yemiriladi, xromosomalar qutblarga tarqala olmaydi. hujayra bo’lina olmay, tetraploid bo’lib qoladi.
Metofazada xromosomalar yaxshi ko’ringan uchun ularni sanash oson bo’ladi .
ANAFAZA. Bu fazada xromosomalar ekvator tekisligidan qutblarga tomon harakat qiladi. Ularni harakati passiv bo’lib 1 minutda 1mk masofani o’tadi.
Xromosomalarning harakati vereteno iplarining qisqarishi bilan bog’lik bo’libgina kolmay, bu vaqtda hujayrani o’zi ham cho’zilgan bo’ladi, bu qutblar orasidagi masofani orttiradi va u bilan xromosomalarni tarqalishiga imkon beradi.
Shunday qilib, bu fazada kinetoxorlar bilan birikkan kiz xromosomalar ajralishadi va qutblarga harakat qiladi. Shuning uchun avval ikkilangan xromosomalar 2 ga teng taqsimlanadi.
TELOFAZA. Bu fazada tarqalgan xromosomalar qutblarda g’uj bo’lib tuplanadi va xromosomalar atrofida alchida pufakchalar hosil bo’ladi, ular bir biri bilan qo’shilib, yadroni ichki membranasini hosil qiladi. Tashki yadro membranasi endoplazmatik turni sisternlaridagi pufakchalardan tiklanadi. Yadroning tiklanishi xromosomalarni despiriallanishi va yadrochani hosil bo’lishi bilan tugaydi.
Sitokinez-Anafazani oxiri yoki telofazani boshida sitoplazmaning ajralishi- sitokinez yuz beradi. Xayvon hujayralarida ekvatorda egatcha hosil bo’lib, u chukurlashadi. Bu sitoplazmaning tashqi qobig’ini qisqarishidan hosil bo’ladi. O’simlik hujayralarida ekvator tekisligida, elektron mikroskopni ko’rsatishicha pufakchalar bo’ladi. Ular bir-birlari bilan qo’shilib har ikkali hujayrani membranasini hosil qiladi.So’ng bu membranada sellyulozali qobiq hosil bo’ladi. Har ikkala hosil bo’lgan hujayrani birikkan joyida kichkinagina tanacha – fragmoplast shakllanadi. U vereteno iplarining qoldigidir.
Mitotik sikl-Mitozni moxiyati qiz hujayralarga DNK ni to’g’ri taqsimlanishidar. Shuning uchun asosiy e’tibor DNK va xromosoma ikkilanishini vaqti va mexanizmiga karatiladi. Govard va Pelklar (1953) nishonli atomlar yordamida birinchi bo’lib, DNK sintezini interfazani o’rtasida bo’lishini va olti soat davom etishini aniqladilar. Nishonni timinni DNK reduplikatsiyasini o’rganishga qo’llash mitotik yoki hujayraning bo’linishi sikllarini aniq o’rganishga imkon beradi. Somatik hujayralarda DNK ikkilanishi bo’linish boshlanguncha tugaydi va hujayra mitozga xromosomalar reduplikatsiyasi tugagandan biroz vaqt o’tgandan keyin kirishadi.