O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi guliston davlat universiteti

Nazorat savollari:

1. 
   Mitoxondriyalarning kashf etilishi to’g’risidagi qaysi gipotezaga qo’shilasiz? Nima sababdan
   
2. 
   Mitoxondriyalarning vazifasi va hujayradagi o’rni?
   
3. 
   ATF hosil bo’lish prossesini tushuntirib beringG’
   
4. 
   Nima sababdam mitoxondriya yarim avtonom organoid hisoblanadi?
   
5. 
   Plastidalar bilan o’xshashlik va farqli tomonlari?
   

Mavzuga oid mustaqil ish topshiriqlari:

• 
  Mitoxondriyalarning tuzilishi va vazifasi
  
• 
  Energiya hosil bo’lishdagi ishtiroki
  

MA’RUZALAR KURSI
MODUL-11: YADRO.
MAVZU: HUJAYRA YADROSI


REJA:

1. 
   Yadroning kashf etilishi, struktura tuzilishi va vazifasi
   
2. 
   Yadroning kimyoviy tarkibi
   

Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar:
Yadro, yadrocha, karioplazma, xromarin, xromasoma, membrane, DNK, oqsil biosintezi
1-savol bo’yicha dars maqsadi: Yadroning hujayradagi ahamiyati va vazifalarini biladi
1-savol bayoni: Birinchi marta Angliyalik Ro­bert Broun 1833 yili arxideya o’simligining hujayra yadrosini birinchi marta har tomonlama o’rgandi va u hujayraning asosiy komponentlaridan biri ekanligini isbotlab berdi.
Yadro bo’linishga qobiliyatli har qanday o’simlik va hayvon hujayralarining muhim qismidir. U sitoplazmadan odatda aniq chegara bilan ajralib turadi. Bo’yalmagan tirik hujayralarda yadro bir jinsli pufakchadek ko’rinadi. Ba’zan yirik yoki mayda donachali strukturalar ko’rinadi. Xamma hollarda ham o’zining yorug’lik sindirish ko’rsatkichi bilan farqlanadigan yadrocha ancha aniq ajralib turadi.
Bakteriyalar va ba’zi ko’k-yashil suv o’tlari shakllangan yadroga ega emas; ularni yadrolari yadrochasiz va sitoplazmadan aniq ko’rinadigan yadro membranasi bilan ajralib turmaydi. Lekin yadroning asosiy komponenti irsiy axborotni olib yuruvchi xromosomalar hamma hujayralarda bo’ladi.
Yadroni tuzilishi va funksiyasi o’tgan asrni oxiridan to hozirgi kungacha jadal suratlar bilan o’rganilmoqda, Uning bo’linish protsessidagi va bo’linish oralig’idagi - interfaza holatlari kuzatiladi. Quyida interfaza yadrosining tuzilishi bilan tanishamiz.
Yadroning shakli, soni va yadro-sitoplazma munosabati.
Yadroning shakllari har xil va ko’pchilik hollarda hujayraning shakliga mos keladi. Dumaloq hujayralarda yadro dumaloq, cho’ziqlarda, masalan silliq muskul hujayralarda yadro ham cho’ziq bo’ladi. Lekin ko’pchilik shoxlangan hujayralarida, masalan nerv hujayralarda yadro odatda dumaloq bo’ladi.
Yadroni soni turli hujayralarda turlicha bo’ladi, bir yadroli hujayralar tipik bo’ladi. Ammo, ba’zi jigar va togay hujayralari ikki yadroli, ko’ndalang yo’lli muskul tolalari ko’p yadroli, suv o’tlaridan vasheriya hujayralari xattoki bir necha yuz yadroli bo’lishi mumkin.
Yadro-sitoplazma munosabati deganda yadroning xajmini, sitoplazma xajmiga nisbati tushiniladi. Bu ma’lum tip hujayralarda, muayyan sharoidda o’zgarmas bo’ladi. Buning ma’nosi shuki, ma’lum xajm yadro, ma’lum massa sitoplazmani kontrol qilish qobiliyatiga ega bo’ladi. Ma’lumki, zigota maydalanayotganda borgan sari kichik o’lchamli blastomerlar hosil bo’lib boradi, ammo yadro bilan sitoplazma xajmi o’rtasidagi nisbat doim saqlanadi.