O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi guliston davlat universiteti

4.1- rasm. Mitoxondriyada energiya hosil bo’lish jarayoni
ATF molekulalarida to'planadigan quvvat mitoxondriylarda turli oziq moddalarni ulardan asosan saxarozani oksidlanishidan olinadi. Shu tufayli mitoxondriylarda ATF hosil bo'lishida fosfat kislota qoldig'ini ADF ga birikishi ro'y beradi, shu tufayli bu jarayon fosforlanib oksidlanish deyiladi. Hujayraning nafas olishi deb ataladigan oksidlanish jarayoni juda ko'p reaksiyalardan iborat bo'lib turli fermentlar yordamida bir necha bosqichda o'tadi. Buning natijasida oziq moddani parchalanishidan ajralgan issiqlik holida yo'qolib ketmaydi, balki ATF holidagi makroergik bog'larda to'planadi. Nafas olish jarayonida oziq moddalar oksidlanib karbonat angidridgacha parchalanadi, molekula holidagi kislorod va suv ajraladi. suv hujayrada qoladi, so₂ protoplastdan chiqib ketadi, uning bir qismi fotosintezda foydalanishi mumkin. shuning uchun bir qarashda nafas jarayoni kislorod olish korbonat angidrid ajratish bilan ifodalanadi.
Mitoxondriylarda yadroga bog'liq bo'lmagan holda o'zidagi ribosomalar yordamida mitoxondriy DNK nazoratida oqsil hosil qiladi. Ba'zi hujayralardagi mitoxodriylar efir moylarini (uglevodorodlar) hosil bo'lishida ishtirok etadigan lipidlarni jadal ravishda sintezlaydi.
Mitoxondriylar doimo mavjud bo'ladigan. yangidan hosil bo'lmay hujayra bo'linishida qiz hujayrada teng taqsimlanadigan organella hisoblanadi. Mitoxondriylarning sonini ortishi ularni bo'linish yoki kurtaklanishi bilan ro'y beradi deb hisoblaniladi. Bu mitoxondriylarning o'zini nuklein kisotalai hisobiga amalga oshib ularning o'sishini ta'minlayoladi. Bu holat to'liq mustaqillikni anglatmaydi, zero mitoxondriylarning rivojlanishi yadroning nazorati ostida turadi, shu tufayli mitoxondriylar yarim mustaqil organella hisoblanadi.
Mitoxondriydar doimo harakatda, burilgan, egilgan holda hujayrani bir qismidan ikkichi qimiga o'tib turadi, bundan tashqari o'zaro yopishib ham qoladi. Mitoxondriylar hujayrani qaysi qismida energiya zarur bo'lsa, o'sha erda to'planadi. Agar membranadan moddalar faol holda qo'shni hujayralarga o'ta boshlasa, mitoxondriylar membrana yuzasi bo'ylab joylashadi. Bir hujayrali harakatchan suvo'ilarda mitoxondriylar xivchinlar asosida to'planadi, uning harakatini ta'minlash uchun quvvat bilan ta'minlab tursa kerak.
Test savollari:

1. 
   Xo’jayraning tarkibiy qismlaridan biri?
   

1. 
   Sitoplazma
   
2. 
   Mutatsiya
   
3. 
   Muktagenez
   
4. 
   Adaptatsiya
   

2. 
   Mitoxondriya dastlab kim tomonidan ochildi?
   

1. 
   1902 yilda Benda
   
2. 
   Robert Guk
   
3. 
   Malpigi
   
4. 
   Gryu
   

3. 
   Mitoxondriya necha qavat membranadan iborat?
   

1. 
   1
   
2. 
   2
   
3. 
   3
   
4. 
   4
   

4. 
   Mitoxondriyaning asosiy vazifasi?
   

1. 
   Energiya bilan ta’minlash
   
2. 
   Ko’payishda ishtirok etish
   
3. 
   Irsiy axborot saqlash
   
4. 
   Aniqlanmagan
   

5. 
   Kristalar nima?
   

1. 
   Ichki membrane
   
2. 
   Tashqi membrane
   
3. 
   Bo’shliq
   
4. 
   Ikki membrane orasi