O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti alibekov u

3-asosiy savol: Sharqiy Osiyo xalqlari.  
3-savol  bo`yicha  dars  maqsadi:  Sharqiy  Osiyo  xalqlari 
haqida  ma‘lumot  berishdan 
iborat. 
3
–savolning bayoni: 
Hududga  Xitoy-1  mlrd.  218,8  mln,  Yaponiya-125,2  (1995  y.)  mln,  KXDR-23,5  mln, 
Janubiy  Koreya-44,9  mln  va  Mongoliya  Xalq  Respublikasi  1  2,3  mln,  Tayvan-21,2  mln, 
Makao-(0,4 mln.  kishi)  kiradi.  Gonkong  (Syangan)  1998  yili  6,0  mln.  aholisi  bilan  Xitoyga 
qaytarildi. 
Etnogenez va etnik tarixi. 
Dastlabki  ishlab  chiqarish  xo‘jaligi  makoni  Sinlyangan  (Sharqiy  Xitoy)  miloddan 
avvalgi  V  ming  yillikka  oiddir. 
Axoli  unda  sholi  etishtirgan.  G‘arbda  xuddi  shu  davrga  oid 
Yanshoo madaniyati  (Xuanxe  daryosi  havzasidan)  topilib,  uning  aholisi  chumiza  (sulining 
bir turi) etishtirgan. 
Miloddan avvalgi III ming yillikda yanshooliklar janublik qabilalar bilan to‘qnashadilar. 
Ular  orasida o‘zaro  munosabatlar  protoxitoy  tilini  vujudga  keltiradi.  Miloddan  avv.  II  ming 
yil.  Sya  va  Shan  (In)  qabilalari  dastlabki  qabila  ittifoqi  tarzidagi  davlatlarga  asos  soldilar. 
Miloddan avv. I ming yillik boshlarida o‘rta xitoy pasttekisligida «xuayya» etnosi shakllanadi 
va qadimgi podsholiklar Sin va Xanga asos soladi. 
Deyarlik  shu  davrda  Mo‘g‘uliston  dashtlarida  oltoy  tillariga  mansub  syunnu  (xunn) 
qabilalari  shakllanadi.  Xunnlar  o‘rniga  mo‘g‘ullar  sanbiy  qabilalari  kelib  o‘rnashadi. 
Koreyada  Koguryo-janubda  Silla  va  Pekche  davlatlari  shakllanadi,  Yaponiyada-Yamato 
davlati vujudga keladi. 
Etnolingvistik klassifikatsiya. 
Xududda  5  ta  yirik  til  oilalari  mavjud.  Oltoy,  xitoy-tibet,  avstroneziya,  tay  va 
avstroosiyo. Yapon, ayn va koreys tillari xech qaysi til oilasiga kirmaydi. 
Xitoy-tibet (tibetliklar, inzu, bay va h.k.) 
Tay tiliga (tay, kaday va xakazolar) 
Avstroneziya (Tayvanning tub axolisi gaoshanlar) 
Avstroosiyoga (myao-yao, mon-kxmer, kave, benlun, bukaylar) 

---

- 71 - 
 
Oltoyga     (turk,     mo‘g‘ul,        dunsyan,       tu,      mongarmlar,  tungus-manchjurlar, 
sungar, xechje, evenn, orochinlar). 
Xo‘jaliklari. 
Ovchilik, baliqchilik va termachilik bo‘lgan. Uning xususiyatlari tungus-manchjurlar va 
aynlarda saqlanib qolgan. 
Qo‘l  (motiga)  dehqonchiligi.  Xitoyning  shimoliy  rayonlarida omoch dehqonchiligiga 
miloddan avv. I ming yillikning o‘rtalarida  o‘tilgan. 
Omoch dexqonchiligi-temirdan foydalanish bilan boshlangan 
bo‘lib,   miloddan   avv.   
I      ming      yillikning      o‘rtalarida      xitoy,  koreys  va  manchjurlarda  hukmron  xo‘jalik  turiga 
aylanadi. 
Chorvachilik bilan 
mug‘ullar, turklar qisman tungus-manchjurlar shug‘ullanganlar. 
Bu xo‘jalik miloddan avv. I ming yillikda vujudga kelgan. 
Moddiy madaniyat. 
Uy-joylarning  xilma-
xilligi, xo‘jalik madaniy tiplar bilan bog‘liq. Dexqonchilik aholisida 
miloddan avv. IV-
III ming yillikda yarim erto‘lalar, so‘ngra er ustidagi uylar vujudga keladi. 
Asosiy  turar-joylar  sinch- 
ustunlar  yordamida  quriladi.  Ko‘chmanchilar  uzoq  o‘tmishda 
kapalarda  yashaganlar.  Xitoy  manbalarida  yoz
ilishicha  o‘tov  miloddan  avv.  I  ming  yillik 
o‘rtalarida vujudga keladi. 
Kiyimlari. 
Shim  ko‘chmanchilar  kashfiyotidir.  Undan  tashqari  chopon,  kigiz  yoki  charm  etiklar 
xdm ularning an‘anaviy kiyimlaridir. Dexqonchilik aholisi miloddan avv. IV-III ming yillikda 
ko‘chmanchilar  kiyimlarini  o‘zlashtira  boshlaydilar.  Dastlab  jangchilar  qulay  kiyimlarni 
kiyganlar. 
An‘anaviy  o‘rama  kiyimlar,  ayniqsa  ayollarda  Xitoyda,  Koreya,  Yaponiyada  keng 
miqyosda saqlanib kelmoqda. 
Taomlardagi an‘anaviylik xam to‘laligicha saqlanib qolgan. 
Ma‘naviy madaniyat. 
Islom,  Buddizm,  Sintonizm,  Lamaizm  (mo‘g‘ul  va  tibetliklarda)  keng  tarqalgan. 
Sharqiy  Osiyodagi  xar  bir  xalq  o‘zining  o‘ta  qadimiy  ma‘naviy  qadriyatlari,  an‘analariga 
sadoqatlari  bilan  ajralib  turadi.  Ular  qadimgi  yozuvga  xalq  ogzaki  ijodiyoti  afsonalaru-
ertaklarga boy mamlakatlardir.