O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti alibekov u

 
3-savol: 
Tub aholi xo‘jaligi va ma‘naviy madaniyati. 
3-savol bo`yicha o`qituvchining maqsadi: 
Tub aholi xo‘jaligi va ma‘naviy madaniyati ini 
sharxlab berish. 
3-asosiy savolning bayoni: 
  1.    Chorvachilik va dexqonchilik aholisi madaniy tiplari. 
G‘arbiy Sibir tatarlari, tuva, xakas, oltoy, shorlik turkiy qabilalardan iboratdir. Ularning 
barchasida ruslar istilosiga qadar chorvachilik dexqonchilikka nisbatan yaxshi rivojlangan. 
Oltoylik  va  buryatlarda  uzoq  payt  yog‘ochdan  yasalgan  konussimon  tomli  o‘tov 
ko‘rinishidagi uylar saqlanib qolgan. 
An‘anaviy  kiyimlari  Markaziy  Osiyoliklarnikiga  o‘xshash  oldi  ochiq  bo‘lgan.  Erkaklari 
po‘stin,  ayollari  (buryat  va  oltoyliklar)  ichidan  uzun  ensiz,  oldida  kesilgan  «chegedek» 
kiygan. 
2.  Shimolning  ovchi  qabilalari  xant,  mansi,  selkuplar  xo‘jalik  —  madaniy  tiplari  xam 
o‘ziga xosdir. Uralda va Amur bo‘ylarida yashovchi nivx, ulcha, nanaylar, koryak va evenlar 
yil  davomida  baliqchilik  bilan  shug‘ullanganlar.  Ovchilikning  boshqa  soxalari  yordamchi 
vazifasini o‘tagan. Baliq va undan olingan maxsulotlar hayot asosini, hatto uning terisidan 
kiyim  hamda  poyafzal  qilishni  bilganlar.  Uy-
joylari  qishda  jamoa  erto‘lalari,  yozda  o‘tov 
chumlar  yoki  katta  qo‘shilgan  chana  ustida  tunashgan.  Axolining  barcha  guruxlarida  jun 
kiyim, uzun po‘stinlar keng tarqalgan. 
3.Sibirning  tayga  zonalarida  ovchi-bug
‘uchilik  bilan  shug‘ullanadigan  evenk,  even, 
yukagir,  oroki,  negidallar  yashashgan. 
Ular    yovvoyi  los    va  bug‘ularni    ovlashgan.   
Shuningdek  mo‘ynali xayvonlar ov qilingan. Ular ko‘chmanchi hayot kechirganlar. Asosiy 
transport  vositalari   bug‘u   qo‘shilgan   chanalar   bo‘lgan.   Moddiy madaniyati   xo‘jalikka   
mos      bo‘lib,      koiussimon      chum      (o‘tov)larda  yashaganlar.        Evenklar        berestadan    
qayiqlar    yasashgan    ajoyib 
chang‘ilar yaratishgan. Evenklar kiyimlari yupqa lekin issiq 
bug‘u terisidan yasalgan. 

---

- 75 - 
 
4.Bug‘uchilik bilan shuningdek nenetslar, chukcha va koryaklar ham shugullanganlar. 
Ular yil davomida ko‘chib yurishgan. Yaylovlar shimolda tayga chegaralarida, yozda dengiz 
qirg‘og‘iga  yaqin  joylarda  bo‘lgan.      Nenetslarning    maxsus      o‘rgatilgan    cho‘pon      itlari  
podani 
bo‘rilardan   qo‘riqlagan.   Ular   2-5   taga   qadar   bug‘u   qo‘shilgan chanalarda 
qishin-yozin yurishgan.  
Bug‘uchilik axolisining moddiy madaniyati boy emas lekin u ko‘chmanchi turmush va 
og‘ir tabiat-iqlimiga mos yaratilgan. Uylari ko‘chma chum-o‘tov bug‘u terilari bilan yopilgan. 
Idishlari asosan yog‘ochdan bo‘lib faqat qozonni ruslardan o‘zlashtirgan. Kiyimlari kalladan 
kiyiladigan  bo‘lib,  bug‘u  terisidan  qilingan.  Etiklari  xam-pim  deb  atalib  teridan  tikilgan. 
Chukcha  va  koryaklarning  uylari-
«yaranga»  deb  atalib,  asosi  turli  uzunlikdagi 
yog‘ochlardan yasalgan, usti xayvon terilari bilan yopilgan. Ichida kub shaklidagi terilardan 
tikilgan maxsus qoplama bo‘lib, xayvon yog‘larini yondirib uni isitishgan. 
5.Nixoyat    a
rktika      ovchilari      eskimos,      o‘troq    chukchalar      va  koryaklar      bo‘lib,   
ular   dengiz   xayvonlarini   ovlaganlar.   Ular 
asosan Chukotka qirg‘oqlaridagi tyulen va 
morjlarni  ovlashgan. 
XIX  asrdan  ular        erto‘lalarini  tashlab  yarangalarda  yashay 
bosh
laganlar.  An‘anaviy  kiyimlari  ikki  qavat,  birinchisi  yungi  ichida,  ikkinchisi  yungi 
tashqariga qilib tikilgan. 
Ma‘naviy madaniyati. 
 
O‘ziga  xos  diniy-mifologik  tasavvurlari  bilan  mashxurdir.  Eng  keng  tarqalgani-
shamanizm.  Unda  maxsus  kishilar  shamanlar  jazava  xolatiga  tushib  ruxlar  yordamida 
kasallik,  ochlik  va  xokazolar  bilan  kurashib  engishlariga  axoli  ishongan.  Shaman  ovning 
omadini, bolaning eson-
omon tug‘ilishini va boshqalarni ta‘minlashi zarur bo‘lgan.