O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi g. B. Amirova, E. Nasimov p е dagogik a. Psixologi ya

Psixofiziolog. Inson xulqining biologik asoslarini o’rganadi
Ijtimoiy psixolog. Kichik guruhlar va jamoalar rivojlanishi va psixologiyasini o’rganadi
Maktab psixologi. Muvaffiqiyatli o’qishga xalaqit beruvchi omillarni diagnostika qiladi	Zoopsixolog. Hayvonlar xulq-atvorini o’rganadi
Eko-psixolog. Inson ehtiyojlariga mos tarzda turar-joylar va binolarni loyihalashtirishga yordam beradi	Salomatlik psixologiyasi bo’yicha mutaxassis. Psixogigiyena va psixoprofilaktika, turmush darajasining infratuzilmasini oshirish masalalari bilan shug’ullanadi

Quyida psixologiya fani uchun nazariy asos rolini o’ynovchi umumiy psixologiya o’rganuvchi sohalar haqida to’xtalib o’tamiz.

Umumiy psixologiya - psixologiyaning barcha masalalarining o’ziga xos jihatlarini o’rganadigan maxsus sohasi;

I. Mehnat psixologiyasi. Bu inson mehnat faoliyatining psixologik asoslarini, mehnatni ilmiy asosda tashkil qilishning psixologik tomonlarini o’rganadi.

Mehnat psixologiyasi ma’lum darajada mustaqil bo’lgan, lekin bir-biri bilan chambarchas bog’langan turlarga bo’linadi:

1. 
   Injenerlar psixologiyasi
   
2. 
   Aviasiya psixologiyasi.
   
3. 
   Kosmik psixologiya.
   

II. Pedagogik psixologiya. Bu ham o’z navbatida bir qancha turlarga bo’linadi:

1. 
   Ta’lim psixologiyasi.(didaktika va xususiy metodikalarning psixologik asoslari, programmalashtirilgan ta’lim va aqliy faoliyatlarning shakllanishi va boshqalar).
   
2. 
   Tarbiya psixologiyasi. (tarbiya metodikasining psixologik asoslari, o’quvchilar jamoasi psixologiyasi, mehnat – axloq tuzatish pedagogikasining psixologik asoslari).
   
3. 
   O’qituvchi psixologiyasi.
   
4. 
   Aqli zaif bolalar tarbiyasi psixologiyasi.
   

III. Medisina psixologiyasi.Bu shifokor faoliyatining psixologik tomonlarini va kasal xulqini o’rganadigan fandir. Bu fan ham o’z navbatida quyidagilarga bo’linadi:

1. 
   Neyropsixologiya – bu bosh miya nervlari faoliyati asosida vujudga keladigan psixologik holatlarni o’rganadi.
   
2. 
   Psixofarmakologiya. – bu turli dorilarning inson psixik faoliyatiga ta’sirini o’rganadi.
   
3. 
   Psixoterapeya – bu kasallarni davolashda psixologik ta’sir qilishdan foydalanish yo’llarini o’rganadi.
   
4. 
   Psixoprofilaktika va psixogigiyena – bu kishilarni psixik tomondan sog’lom bo’lishini ta’minlashga oid tadbirlar ishlab chiqish bilan shug’ullanadi.
   

IV. Yuridik psixologiya.Bu o’z navbatida quyidagilarga bo’linadi:

1. 
   Sud psixologiyasi.
   
2. 
   Kriminal psixologiya.
   
3. 
   Mehnat – tuzatish psixologiyasi.
   

V. Harbiy psixologiya.

VI. Sport psixologiyasi.

VII. Savdo psixologiyasi.

Bordiyu, psixologiya sohalarini klassifikasiya qilishda psixikaning rivojlanishini asos qilib olsak, unda psixologiyaning yana quyidagi sohalari mavjudligini ko’ramiz:

1. 
   Yosh psixologiyasi. Bu o’z navbatida quyidagilarga bo’linadi:
   

a) bolalar psixologiyasi.

b) o’smirlar psixologiyasi.

v) yoshlar psixologiyasi.

g) katta kishilar psixologiyasi.

d) gerantopsixologiya. (qarilar psixologiyasi).

2. Maxsus psixologiya.

a) patopsixologiya – miyaning o’sish davrida kasallanishi tufayli psixikada yuz beradigan o’zgarishlarni o’rganadi.

b) olegofrenopsixologiya – bu miyasida tug’ma kamchiligi bor bolalar psixikasining o’sish masalalari bilan shug’ullanadi.

v) surdopsixologiya– karlarning psixik taraqqiyotini o’rganadi.

g) tiflopsixologiya – ko’rlar va ko’rish qobiliyati pastlarning psixologik taraqqiyotini o’rganadi.

3. Solishtirma psixologiya – bu hayvonlar psixikasi bilan inson psixikasini taqqoslab o’rganadigan fandir. Uning tarmog’i zoopsixologiyadir.

4. Ijtimoiy psixologiya. Bu kishilarning jamoadagi o’zaro munosabati jarayonida vujudga keladigan psixologik holatlarni o’rganadi. Moda va eskilik qoldiqlarining ta’siri, turli mish-mishlar ta’sirida hosil bo’ladigan jamoatchilik kayfiyatini o’rganish ham ijtimoiy psixologiya vazifasiga kiradi.

Din psixologiyasi ham bugungi kunda psixologiyaning muhim tarmoqlaridan biriga aylanib bormoqda. Ana shundan kelib chiqib, ayni paytda Toshkent islom universitetida dinshunos sosiol va psixolog yo’nalishi bo’yicha mutaxassislar tayyorlash yo’lga qo’yildi.

1. 
   Shaxs psixologiyasi. Buning vazifasi shaxsning individual – psixologik xususiyatlari: xarakteri, oliy nerv faoliyati tipi va temperamenti, qobiliyatlari, xulqining bosh motivlari, kasbga qobiliyati va ko’nikmalari kabilarni o’rganishdir.Uning bo’limlariga:
   

1. 
   Xarakterologiya.
   

b) Individual psixologik farqlar tipologiyasi.

v) Professiografiya (kasbga bo’lgan qobiliyati va ma’lum bir kasbga yaroqli ekanligini o’rganadigan fandir).

Quyida, ya’ni 1-rasmda psixologiyaning boshqa fanlar bilan o’zaro aloqasi zamonaviy ketma-ketligi tartib bilan yoritilgan. Fan sifatida psixologiya avvalo, “ijtimoiy gumanitar”, so’ngra “tabiiy, aniq va texnika” va eng oxirida “iqtisodiyot” blokidan o’rin olgan bir qator fanlar bilan o’zaro aloqa o’rnatadi.