O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona davlat universiteti “Ijtimoiy-iqtisodiy” fakulteti

Noishlab chiqarish sohasi:

• uy-joy kommunal xo’jaligi va aholiga maishiy xizmat ko’rsatish;

  
  

• sog’liqni saqlash, jismoniy tarbiya va sotsial ta’minot;

  
  

• xalq ta’limi;

  
  

• madaniyat va san’at;

  
  

• moliya, kredit va davlat sug’urtasi;

  
  

• boshqarish;

  
  

• mudofaa;
  

• har xil noishlab chiqarish faoliyatlari.
  

Xalq xo’jaligini bu tartibda guruhlash iqtisodiyotni ma’muriy buyruq bilan boshqarish sharoitida vujudga kelgan bo’lib, haddan tashqari markazlashgan rejalashtirish uslubiga asoslangan edi. Bunday tasnif bozor iqtisodiyoti talablariga javob bera olmaydi. CHunki unga asoslanib:

• noishlab chiqarish tarmoqlarida yaratilgan ijtimoiy qiymatni aniqlash;

  
  

• tarmoqlarni mulk shakllariga ajratib o’rganish;

  
  

• tadbirkorlikning yangi strukturasiga oid ko’pgina ko’rsatkichlarni aniqlash imkoniyati bo’lmaydi.

  
  

Bozor iqtisodiyoti sharoitida xalq xo’jaligining ikki sohasidagi chegara yo’qoladi, yangi turli-tuman mulkiy tizim vujudga keladi. Natijada, turli mulk shakllari ko’rinishida bozor iqtisodiyotining quyidagi sub’ektlari shakllanadi:

• Iqtisodiy mustaqil mulk egasi, ya’ni iste’molchi bo’lgan ayrim kishilar yoki guruhlar. Bularga odatda yollanib ishlovchilar, yer egalari, kapital sohiblari, ishlab chiqarish vositasi egalari kiradi. Ular tadbirkorlik qilmay, o’z mulkidan daromad topadi yoki yollanib ishlaydi.

  
  

• Firma, korxona, xo’jaliklar va ularda band bo’lgan tadbirkorlar. Ular foyda olish yo’lida mustaqil ish yuritadilar, ishlab chiqarish omillarini ishga soladilar.

  
  

• Davlatning barcha mahkama-idora tashkilotlari. Ular ham ishlab chiqarish, ham iste’mol bilan shug’ullanadilar, bozor va unda qatnashuvchilar faoliyati ustidan nazorat qiladilar.

  
  

Bozor iqtisodiyoti ishtirokchilari o’zaro aloqaga kirishadilar. Ishchi kuchi, yer, kapital va boshqa vosita egalari ularni korxona, firmalarga sotadi. Ular o’z navbatida ishlab chiqarish omillaridan foydalanib tovar ishlab chiqaradilar va xizmatlar ko’rsatadilar.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining 1993 yilda qabul qilingan MSTining 3-tahririda Milliy iqtisodiyot ikki qismga ajratilgan:

1. Ichki iqtisodiyot

   
   

2. Qolgan dunyo (tashqi dunyo)

   
   

Ichki iqtisodiyot 5 sektorga ajratilgan:

1. Tovar ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish korxonalari (nomoliyaviy korxonalar);

   
   

2. Moliya tashkilotlari ;

   
   

3. Davlat tashkilotlari;

   
   

4. Uy xo’jaligiga xizmat ko’rsatuvchi ijtimoiy tashkilotlar;

   
   

5. Uy xo’jaligi;

   
   

Milliy iqtisodiyoting ikkinchi qismi - qolgan dunyo yoki tashqi dunyo sektoridir. Unga tashqi iqtisodiy aloqalar kiradi. Bu sektor asosan chet davlatlar va mamlakat instituttsional birliklar (rezidentlari) o’rtasidagi muomalalarni hisobga olish uchun xizmat qiladi.

Ishlab chiqarish jarayoni, tovar resurslari, xizmat ko’rsatishda ishlab chiqarish va iste’mol o’rtasidagi mutanosiblikni tavsiflash maqsadida MSTda institutsional birliklar tarmoqlar tasnifining xalqaro standarti (TTXS)ga binoan quyidagi to’rt guruhga bo’linadi:

• bo’limlar (jami 17 ta bo’lim);

  
  

• bo’limchalar (jami 20 ta blok);

  
  

• tarmoqlar turkumlari (jami 169 ta faoliyat turi);

  
  

• tamoqlar turkumlari (jami 292 ta sinf).

  
  

Bunday guruhlash tarmoqlar bo’yicha tovar ishlab chiqarish, xizmat ko’rsatish va ulardan foydalanish jarayonidagi oqimlarni tahlil qilishda qo’l keladi.

Makroiqtisodiyotni sektorlarga bo’lib o’rganish bozor munosabatlarini tartibga solish uchun zarur bo’lgan makroiqtisodiy ko’rsatkichlar tizimini ishlab chiqishda, makroiqtisodiy tahlilni amalga oshirish va makroiqtisodiy qonuniyatlarini aniqlashda, makroiqtisodiyotni boshqarish uchun zarur bo’lgan tegishli tavsiyalarni tayyorlashda katta ahamiyat kasb etadi.

Bulardan tashqari har bir sektorning o’z vazifalari bor.