Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi fargʻona davlat universiteti filologiya fakulteti

27 

 

uchun    xizmat    qiladigan    aʻzo  –  qanot    deyiladi.  Shunga    oʻxshash      vazifani  

bajaruvchi  qism  samolyotga  nisbatan  ham  qanot deb  nomlanadi.‖

31

 

―Shuningdek,  ilgarilari  koʻmir leksemasi ―koʻmib  yondirish    usuli  bilan  

oʻtindan    tayyorlangan    yoqilgʻi‖      ma’nosini    anglatar    edi.    Hozir    esa,  ―yer  

qatlamida    tabiiy    yoʻl    bilan    hosil    boʻlgan    qattiq    va    qora    rangli  

yoqilgʻi‖ma’nosiga    koʻchdi.      Endi    bu    ikki  ma’nodan,      asosan,    keyingisi  

uchraydi.    

           Yuqoridagi    yoqilgʻini    ikki    turini    farqlash    lozim    boʻlib    qolsa,  bular  

sifatlovchi   keltirish   yoʻli    bilan    farqlanadi.   Masalan:  pistakoʻmir,     toshkoʻmir  

deb.   

Chiroq  –  qora    chiroq,  sham    chiroq,    kerosin    bilan    yonadigan    chiroq,  

elektrolampochka:  

Siyoh – yozuv  uchun  ishlatiladigan  qora  rangli  suyuqlik,  siyoh – yozuv uchun  

ishlatiladigan  suyuqlik,  rangi har xil  boʻlaveradi.‖

32

 

―Funksional    koʻchirishda    koʻpincha    shakily    oʻxshashlik    ham        qatnashadi.  

Masalan,    yuqorida    keltirilgan    qanot    leksemasida    shakl    jihatidan,    koʻmir  

leksemasida    rang    jihatidan,    siyoh    leksemasida    holat    (suyuq)    jihatidan  

oʻxshashlik    bor.  Shu    sababli  bu    koʻchirishlarni    funktsional  –  metaforik  

koʻchirish  deb  baholash  mumkin‖.

33

 

―Bir  predmetning,  belgining,  harakatning  nomi  boshqasiga  oʻxshashlik  

asosida  emas,  balki  oʻzaro  bogʻliqlik  asosida  koʻchirilishi  metonimiya  yoʻli  

bilan    koʻchirish    deyiladi.    Metonomiya    soʻzi  yunoncha    -  qayta    nomlash  

demakdir.      Masalan,      dasturxon    leksemasi‖  ovqatlanish    uchun    yoziladigan  

                                                           

31

 Rahmatullayev Sh. Hozirgi adabiy o’zbek tili. 1-kitob. T.:Mumtoz so’z, 2010. 62-bet        

32

 Rahmatullayev Sh. Hozirgi adabiy o’zbek tili. 1-kitob. T.:Mumtoz so’z, 2010. 62-bet        

33

 Rahmatullayev Sh. Hozirgi adabiy o’zbek tili. 1-kitob. T.:Mumtoz so’z, 2010. 62-bet 

---