Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi fargʻona davlat universiteti filologiya fakulteti

20 

 

etadi.‖

21

―Qisasi  Rabgʻuziy  ‖  asarida  ham  birgina  ―sovgʻa,  hadya‖  ma’nosida 

quyidagi soʻzlarning ishlatilganligini ham koʻrishimiz mumkin:  

suyurgʻol – sovgʻa  

                 Isär – inʻom  

                Hadya – hadya  

                Atä – bagʻishlash  

                Böläk – hadya

22

 

Turkiy  xalqlar  madaniyati  tarixida  Mahmud  Koshgʻariyning  uch  jildlik 

mashhur ―Devonu lugʻotit turk‖ asari ham bebaho madaniy va ilmiy qiymatga ega. 

XI  asrning  ikkinchi  yarmida  yozilgan  bu  asarda  oʻsimlik  olamiga  bogʻliq  soʻzlar 

koʻp uchraydi. Fors – tojikcha ―daraxt ‖ tushunchasini turkiy ―yigʻach‖ soʻzi bilan 

ifodalashgan.  Bu  soʻzga  soʻz  yasovchi  oʻzbekcha  –liq  qoʻshimchasi  qoʻshilib, 

―oʻrmon‖,  ―daraxtzor  ‖  semasi  yaratilgan:  yigʻachlik  –  daraxtzor.  Bu  asarda, 

shuningdek,  bir  qator  mevali  va  mevasiz  daraxt  nomlari  uchraydiki,  ularning 

mazmunini  tushunish  uchun  bu  daraxtlarning  hozirgi  nomlari  bilan  qiyoslash 

kerak. Masalan:   

-eruk  –  danakli  mevalarning  umumiy  nomi  boʻlib,  olxoʻri,  shaftoli,  oʻrik 

ma’nolarida  ishlatilgan.  Bunda  ―sarugʻ  eruk‖  –  oʻrik,  ―tulug  eruk‖  –  shaftoli,  va 

―qora eruk‖ – olxoʻri ma’nosini anglatgan.  

-armut – olmurut, nashvati ma’nosini anglatgan. Hozirgi oʻzbek tilida olmurut 

yasama  soʻzi  faqat  ba’zi  lahjalarda  qoʻllanib,  uning  ―  murut,  kadumurut,  nok, 

nashvati  ‖  kabi  variantlari  mavjud.  XV  asrlarga  kelib,  eski  oʻzbek  adabiy  tilida 

mazkur  tub  soʻzning  morfem  tuzilishida  shakily  oʻzgarish  sodir  boʻlib,  ―amrud‖ 

ma’nosida ishlatilgan.  

                                                           

21

 Abdushukurov B. B. Eski turkiy adabiy til leksikasi. T., 2015. 47-bet  

22

 Abdushukurov B. B. Eski turkiy adabiy til leksikasi. T., 2015. 36-bet  

---