Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tа'lim vаzirligi fаrgʼonа dаvlаt universiteti tаbiiy fаnlаr fаkulteti biologiyа yoʼnаlishi

3.1. Fozalon, omayt va mavriklaming mitoxondriya funksiyasiga ta'siri
Ma'lumki, pestitsidlar (fozalon, omayt, mavrik, sanolen va stomp) qishloq xo'jaligida turli maqsadlarda keng miqyosda foydalaniladi. Ushbu pestitsidlaming inson organizmiga ta'sirini o'rganish bugunda membranalogiya oldida turgan muhim ishlardan biridir.
Shu sababdan adabiyotlarda turli pestitsidlar (fozalon, omayt va mavrik) ning mitoxondriyalarning strukturasi va funksiyasiga, xususan, nafas zanjiri va oksidlanishli fosforlanish, ichki membrana o'tkazuvchanligiga hamda ion transport mexanizmlari jarayoniga ta'siri to'g'risidagi ma'lumotlar ko'rsatib o'tilmoqda.
Ushbu avtorlarning ishlarida yuqorida nomlari aytib o'tilgan pestitsidlarning mitoxondriyaning turli parametrlariga ta'sir mexanizmlari o'rganilgan. Quyida biz mualliflar tomonidan olingan natijalarga qisqa-qisqa to'xtalib o'tamiz.
Tajriba ma'lumotlariga asoslanib shuni ta'kidlash lozimki, fozalon pestitsidi kalamush jigari mitoxondriyalari oksidlanishli fosforlanish jarayoniga ta'sir ko'rsatadi (3.2-Jadval).
Olingan natijalar ko'rsatishicha, o'rganilgan insektitsid 50-100 mkM konsenratsiyalarda V₃ holatda mitoxondriya nafasolishini in gib ir lay di. Nafas olish kontroli va ADF/O ni tushiradi. Yanada yuqori konsentratsiyada (150 mkM)
oksidlanishli fosforlanish jarayonini to'liq buzadi, buning natijasida nafas kontroli 1 ga tenglashib qoladi.


3.2-jadval
Jigar mitoxondriyalari oksidlanishli-fosforlanish jarayoniga fozalonning turli konsentratsiyalarining ta'siri

Tajriba variant	Kontsentratsiya, mkm	Kislorodni qabul qilish tezligi ng-atora O/rnib 1 mg oqsil
		V3	V4	NK	ADF/O
Control		82.9	21.4	3.86	1.92
Tajriba (fozalon)	50	81.3	21.8	3.68	1.65
	100	64.8	23.8	2.72	1.21
	150	31.9	31.9	1.0	-
	200	31.7	31.7	1.0	-

Oksidlanishli-fosforlanish jarayonining buzilishi mexanizmini aniqlash maqsadida ushbu insektitsidning energiyasizlantirilgan mitoxondriyalar ichki membranasining passiv o'tkazuvchanligiga ta'siri o'rganildi. Fozalonnning turli konsentratsiyalari mitoxondriya ichki membranasining Mg²⁺ va Ca²⁺ ionlari uchun o'tkazuvchanligini oshiradi, lekin K⁺, Na⁺ va H⁺ ionlari o'tkazuvchanligiga ta'sir ko’rsatmaydi.